Trong
lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ diễn ra ác liệt nhất, không chỉ các chàng trai mà
các cô gái thanh niên cũng xung phong ra chiến trường, tham gia vào cuộc chiến
tranh để dành lại độc lập cho dân tộc. Đó cũng chính là đề tài gợi nguồn cảm
hứng cho các nhà văn, nhà thơ lúc bấy giờ. Với khả năng sáng tạo và xây dựng
hình tượng sống động cùng với những ngày tháng lăn lộn nơi chiến trường, Lê
Minh Khuê đã khắc họa thành công hình ảnh những cô gái thanh niên xung phong
trên tuyến đường Trường Sơn với những vẻ đẹp kì diệu của tâm hồn, lòng dũng cảm
và tình đồng đội thân thương qua truyện ngắn “Những ngôi sao xa xôi”. Tiêu biểu
là nhân vật Phương Định_ nhân vật chính của truyện
Lê
Minh Khuê là một cây bút nữ chuyên viết truyện ngắn. Trưởng thành trong cuộc
kháng chiến chống Mỹ của dân tộc, ngòi bút của bà trong chiến tranh luôn hướng
về cuộc sống chiến đấu của tuổi trẻ trên tuyến đường Trường Sơn. Truyện ngắn
“Những ngôi sao xa xôi” là một trong những tác phẩm tiêu biểu của bà viết về đề
tài này. Tác phẩm được bà sáng tác vào năm 1971, lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ
của dân tộc diễn ra hết sức ác liệt. Bài thơ là một bức tranh sinh động về cuộc
kháng chiến với những ngôi sao mà ánh sáng của nó chiếu rọi trong lòng ta – ánh
sáng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Đó là những cô trinh sát mặt đường giữa
bụi mù Trường Sơn.
Truyện
xoay quanh nhân vật chính là Phương Định – một cô gái thanh niên xung phong
sống cùng đồng đội, Thao, Nho, trên cao điểm, giữa một vùng trọng điểm ở tuyến
đường Trường Sơn. Công việc của họ tuy vất vả và nguy hiểm nhưng các cô vẫn có
những giây phút hồn nhiên, thơ mộng của tuổi trẻ. Trong một lần phá bom, Nho bị
thương, Phương Định và Thao đã chăm sóc rất tận tình. Cũng là lúc có một trận
mưa đá ào xuống, Phương Định được sống lại với niềm vui trẻ thơ và cô lại nhớ
về thành phố và gia đình.
Phương
Định có hoàn cảnh sống và chiến đấu rất khó khăn, gian khổ. Họ sống trên một
cao điểm, trọng điểm ở tuyến đường Trường Sơn giữa mênh mông khói bụi và bom
đạn hủy diệt của kẻ thù. Công việc của họ là “đo khối lượng đất lấp vào hố bom,
đếm bom chưa nổ và nếu cần thì phá bom”. Các cô phải đối diện với thần chết
từng phút, từng giờ, “thần kinh căng như chão, tim đập bất chấp cả nhip điệu
chân chạy mà vẫn biết rằng khắp chung quanh có nhiều quả bom chưa nổ.Trong “lúc
đơn vị thường ra đường vào lúc mặt trời lặn và làm việc có khi suốt đêm” thì
các cô, tổ trinh sát mặt đường, phải chạy trên cao điểm cả ban ngày, dưới cái
nóng trên 30 độ. Từ cao điểm trở về, mặt các cô ai cũng “hai con mắt lấp lánh”,
“cười thì hàm răng lóa lên khuôn mặt nhem nhuốc”. Nhiệm vụ của họ thật quan
trọng nhưng cũng đầy gian khổ, hi sinh, thể hiện phần nào hiện thực cuộc chiến
đầy khắc nghiệt. Và cũng từ đó, ta thấy sáng ngời lên tinh thần yêu nước, đầy
quả cảm của các cô gái thanh niên xung phong
Phương
Định là một cô gái Hà Nội vào chiến trường. Ấn tượng đầu tiên về cô là vẻ bề
ngoài đáng yêu, trẻ trung, xinh xắn và đầy sức sống. Cô có “hai bím tóc dày,
tương đối mềm, một cái cổ cao, kiêu hãnh như đài hoa lòa kèn”. Đặc biệt, cô có
đôi mắt với ánh cái nhìn sao mà xa xăm. Chẳng phải ngẫu nhiên mà các anh pháo
thủ và lái xe lại hay hỏi thăm cô, hay “viết những thư dài gửi đường dây”, “mặc
dù có thể chào nhau hằng ngày”. Phương Định cảm nhận được điều đó, cô cảm thấy
vui và tự hào nhưng chưa dành tình cảm cho một ai. Cô chỉ thích ngắm mình trong
gương và làm điệu hoặc có vẻ kiêu kì một cách đáng yêu khi thấy các đồng đội
của mình tiếp xúc với một anh bộ đội nói giỏi nào đó.
Phương
Định vừa bước qua tuổi học trò hồn nhiên, vô tư lự. Cô mang theo vào chiến
trường Trường Sơn đầy ác liệt cả những nét đáng yêu của một cô gái tuổi mới
lớn, mang theo cả một tâm hồn mơ mộng, rất hồn nhiên, yêu đời. Cô mê hát. Sống
trong hoàn cảnh ác liệt của bom đạn trên chiến trường Trường Sơn, lúc nào cũng cận kề với cái chết, cô vẫn
không bỏ đi sở thích của mình. “Thường cứ thuộc một điệu nhạc nào đó rồi bịa ra
lời mà hát. Lời tôi bịa lộn xộn mà ngớ ngẩn đến tôi cũng phải ngạc nhiên, đôi
khi bò ra mà cười một mình “Tuy vậy, chị Thao vẫn say mê chép những lời bài hát
mà Định bịa ra. Cô thích rất nhiều bài, “thích Ca-chiu-sa của Hồng quân Liên
Xô. Thích ngồi bó gối mơ màng: “Về đây khi mái tóc còn xanh xanh..”Đó là dân ca
Ý trữ tình giàu có”. Cô hát trong những khoảnh khắc “im lặng” khi máy bay trinh
sát rè rè trên đầu, khi cơn bão lửa sắp chụp xuống cao điểm. Cô hát để động
viên đồng đội và cũng là để động viên chính bản thân mình, để gửi vào trong
tiếng hát nỗi khát khao của tuổi trẻ, của người chiến sĩ, mong được trở về quê
hương yêu dấu, được gặp lại người yêu sau bao nhiêu nhớ nhung, chờ đợi.
Phương
Định sống với những kỉ niệm của tuổi thiếu nữ vô tư giữa gia đình và thành phố
Hà Nội thân yêu. Gặp một trận mưa đá, ở cô lập tức toát lên một niềm vui con
trẻ, niềm vui ấy nở tung ra, say sưa, tràn đầy. Cô nhặt những hạt mưa đá để rồi
bâng khuâng ngơ ngác khi thấy nó tan biến bất ngờ, cũng nhanh như khi nó ập đến. “Tôi bỗng thẫn
thờ, tiếc không nói nỗi...Tôi nhớ một cái gì đấy, hình như mẹ tôi, cái cửa sổ
hoặc những ngôi sao to trên bầu trời thành phố” Tất cả mọi kỉ niệm đẹp nhất ở
thành phố Hà Nội, về mẹ, về tuổi thiếu nữ trong sáng, vô tư như ùa về, xoáy
mạnh trong lòng cô gái. Chính những kỉ niệm đó đã làm dịu mát tâm hồn cô trong
hoàn cảnh khốc liệt của chiến tranh.
Cũng
như bao cô gái thanh niên xung phong khác, ở Phương Định nổi bật lên tinh thần
dũng cảm, thái độ bình tĩnh vượt lên mọi hiểm nguy. Điều đó được thể hiện cụ
thể qua một lần phá bom trên cao điểm ở Trường Sơn. Sau những đợt thả bom của
giặc, Định cùng đồng đội chạy lên cao điểm để làm nhiệm vụ, nơi vẫn còn có
những quả bom chưa nổ. Không gian lúc đó vắng lặng đến phát sợ. Nhưng cô không
hề sợ hãi. Cô có cảm giác như các chiến sĩ đang dõi theo mình, vì vậy mà cô cảm
thấy an tâm hơn. Cô quyết định không đi khom, bởi một lý do rất đơn giản “Các anh
ấy không thích cái kiểu đi khom khi có thể cứ đường hoàng mà bước tới.” Cảm
giác ấy vừa thể hiện lòng tự trọng, vừa là ý chí mạnh mẽ giúp cô dũng cảm vượt
qua mọi hiểm nguy.
Phương
Định “dùng xẻng nhỏ đào đất dưới quả bom”. Quả bom nằm lạnh lùng. Lưỡi xẻng
thỉnh thoảng lại chạm vào quả bom, một tiếng động sắc đến gai người vang lên,
cứa vào da thịt cô. “Tôi rùng mình và bỗng thấy tại sao mình làm quá chậm.
Nhanh lên một tí. Vỏ quả bom nóng. Một dấu hiệu chẳng lành” Cách miêu tả của
tác giả thật tài tình, khiến cho người đọc cũng có thể cảm nhận được âm thanh
của hai vật bằng sắt chạm vào nhau rồi lại cảm thấy rùng mình như Định, càng
thấy rõ hơn sự bình tĩnh, gan dạ của cô.
Những
lúc đối mặt với quả bom sắt lạnh lùng, cô cũng có nghĩ đến cái chết. “Nhưng một
cái chết rất mờ nhạt, không cụ thể”. Đó chỉ là một ý nghĩ thoáng qua. Còn điều
mà cô quan tâm lúc này là “liệu mìn có nổ không, bom có nổ không? Không thì làm
cách nào để châm mìn lần thứ hai?”Trong suy nghĩ của Định, cô luôn cố gắng hoàn
thành nhiệm vụ thật tốt dù có phải hi sinh. Cảm xúc, suy nghĩ chân thật ấy của
cô đã truyền sang người đọc nhiều đồng cảm, yêu mến, trân trọng và kính phục.
Chính nhờ sự gan góc, dũng cảm và tinh thần trách nhiệm cao đã giúp Định thực
hiện tốt công việc của mình. Một cô gái như muôn ngàn cô gái khác trên tuyến
đường Trường Sơn, đang hàng giờ dệt nên những kì tích cho Tổ quốc thân thương:
Những con đường bằng phẳng để các chuyến xe vượt Trường Sơn tiến vào Nam .
Công
việc “chọc giận thần chết” đã trở nên quen thuộc với cô, là công việc hàng
ngày, nhưng nó không làm cho tâm hồn cô trở nên chai lì, khô cứng. Ở Định, ta
còn thấy thường trực một tình cảm đồng đội, đồng chí nồng ấm. Cô luôn yêu
thương trìu mến và quan tâm đến đồng đội. Cô lo lắng cho chị Thao lên cao điểm
chưa về đến nỗi “nói như gắt vào máy” khi đại đội trưởng hỏi tình hình. Cô vỗ
về và chăm sóc cho Nho tận tình như một cô y tá khi Nho bị thương lúc phá bom:
“moi đất, bế Nho đặt lên đùi mình”, “rửa cho Nho bằng nước đun sôi trên bếp
than”, “tiêm cho Nho” rồi “pha sữa trong cái ca sắt”. Sự chăm sóc tận tình của
Định đã giúp Nho khỏe lại nhanh chóng. Ba cô gái thanh niên xung phong tuy với
tính cách khác nhau nhưng họ yêu thương nhau và đối xử với nhau như chị em ruột
thịt. Cô còn dành tình cảm trân trọng, yêu mến của mình cho những người chiến
sĩ đang trực tiếp cầm súng chiến đấu trên chiến trường. Trong suy nghĩ của cô,
“những người đẹp nhất, thông minh, can đảm và cao thượng nhất là những người
mặc quân phục có ngôi sao trên mũ.” Tình đồng đội, đồng chí của Phương Định
thật thiêng liêng, cao cả và đáng quý. Chính điều đó đã tiếp thêm sức mạnh cho
cô để cô làm tốt nhiệm vụ của mình. Có được trang viết này cũng một phần xuất
phát từ tâm hồn giàu tình cảm của cây bút Lê Minh Khuê.
Thành
công nhất trong truyện là nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật. Truyện được miêu
tả theo ngôi thứ nhất, cũng là nhân vật chính, tạo điều kiện để tác giả tập
trung miêu tả thế giới nội tâm của nhân vật chính, làm cho câu chuyện diễn tả
một cách chân thật, tự nhiên cảm xúc, tâm trạng của những người chiến sĩ. Nhan
đề truyện xuất phát từ ánh nhìn của Phương Định, những ngôi sao xa xăm trên bầu
trời gợi nhiều cảm xúc. Bên cạnh đó, vẻ đep tâm hồn của ba cô gái thật lấp
lánh, lãng mạn giữa hiện thực khắc nghiệt như những ngôi sao xa xôi, lấp lánh
trên bầu trời cao rộng.
Trường
Sơn là nơi thử thách ý chí, khí phách con người Việt Nam . Chính những con
người như Phương Định, Thao, Nho đã xướng nên bài ca tuyệt đẹp của “những bông
hoa trên tuyến lửa” anh hùng. Giữa sự ác liệt của chiến tranh, vẻ đẹp của họ
vẫn tỏa sáng. Sức trẻ, lòng yêu nước, khát vọng hòa bình đã tạo nên sức mạnh
cho cuộc kháng chiến gian khổ mà anh hùng. Họ vốn chỉ là những con người rất
đỗi bình thường nhưng đã góp phần tạo nên những kì tích anh hùng cho dân tộc:
“Em
là người thanh nien xung phong
Không
có súng chỉ có đôi vai tải đạn
Giữa
tầm đạn thù tấm lòng dũng cảm
Em
vượt đường dài tiếp thêm lửa chiến công”
Tóm
lại, truyện “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê đã làm sống lại trong mọi
người hình ảnh tuyệt đẹp của những cô gái thanh niên xung phong thời kháng
chiến chống Mỹ với tâm hồn trong sáng, mơ mộng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống
chiến đấu đầy gian khổ, hy sinh nhưng rất hồn nhiên, lạc quan. Phương Định, tuy
chỉ là một ngôi sao bé nhỏ, nhưng sẽ luôn tỏa sáng, sáng lấp lánh trên bầu trời
Việt Nam . Các cô mãi là những hình ảnh đẹp, tiêu biểu cho thế hệ trẻ Việt Nam
trong thời kì kháng chiến.
