Người lính trong thơ Phạm Tiến Duật đi vào
cuộc chiến đấu với tất cả tính chất chủ động, tự tin của những người có lý
tưởng cao đẹp, có sức mạnh và tiềm lực nên họ rất dũng cảm và mang những nét
thanh thản, vui tươi. Lái xe trên con đường Trường Sơn khói lửa, con đường ấy
trong bom đạn, mưa tuôn phải trả giá bằng bao mồ hôi, xương máu nhưng các vẫn
tràn đầy nghị lực bất chấp gian khổ, hiểm nguy để hoàn thành nhiệm vụ. Xe
“không kính, không mui, không đèn” mà tâm thế vẫn ung dung thanh thản, khó khăn
nhiều mà mắt vẫn “nhìn trời, đất, gió chim”, vẫn hiên ngang: “nhìn đất nhìn
trời, nhìn thẳng”. Những câu thơ dí dỏm, tinh nghịch, ngang tàng đầy sức trẻ
của những chàng trai như thách thức với mọi khó khăn:
Không
có kính, ừ thì có bụi
Bụi phun tóc trắng như người già
Chưa cần rửa phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha
Không có kính, ừ thì ướt áo
Mưa tuôn, mưa xối như ngoài trời
Chưa cần thay, lái trăm cây số nữa
Mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi
Nếu như hai khổ đầu bài thơ
mang lại cho ta những cảm giác về những khó khăn thử thách thấy người lính dù
sao cũng vẫn mơ hồ thì đến đây, thử thách, khó khăn ập tới cụ thể, trực tiếp.
Đó là “bụi phun tóc trắng” và “mưa tuôn xối xả” (gió, bụi, mưa tượng trưng cho gian
khổ thử thách ở đời). Trên con đường chi viện cho miền Nam ruột thịt, những
người lính đã nếm trải đủ mùi gian khổ. Chuyện vặt ấy mà, có hề gì ! Nhịp điệu
câu thơ, đặc biệt là các từ “ừ thì” đã nói lên rất rõ điều đó. Đọc những câu
thơ trên, ta tưởng như nhìn thấy mái đầu bụi trắng, bộ mặt lấm lem và nghe rõ
tiếng cười ha ha, sảng khoái của người lính.Nhưng đằng sau những dòng chữ bông
đùa đáng yêu này là một bản lĩnh chiến đấu rất vững vàng của họ, bởi không vững
vàng thì không thể đùa vui như vậy giữa cái tuyến đường Trường Sơn ác liệt này.
Trước
thử thách mới, người chiến sĩ vẫn không nao núng. Các anh càng bình tĩnh, dũng
cảm hơn. “mưa tuôn, mưa xối xả”, thời tiết khắc nghiệt, dữ đội nhưng đối với họ
tất cả chỉ “chuyện nhỏ”, chẳng đáng bận tâm, chúng lại như đem lại niềm vui cho
người lính.Chấp nhận thực tế, câu thơ vẫn vút lên tràn đầy niềm lạc quan sôi
nổi: “không có kính ừ thì có bụi, ừ thì ướt áo”. Những tiếng “ừ thì” vang lên
như một thách thức, một chấp nhận khó khăn đầy chủ động, một thái độ cứng cỏi. Dường như gian khổ hiểm
nguy của chiến tranh chưa làm mảy may ảnh hưởng đến tinh thần của họ, trái lại
họ xem đây là một dịp để thử sức mình như người xưa xem hoạn nạn khó khăn để
chứng tỏ chí làm trai. Tình cảnh của các anh được miêu tả rất chân thực nhưng
người chiến sĩ đã bình thường hoá cái không bình thường đó và vượt lên cùng tất
cả sự cố gắng, cùng tinh thần trách nhiệm rất cao. Họ chấp nhận gian khổ như
một điều tất yếu, khó khăn không mảy may ảnh hưởng đến tinh thần của họ. Hình
ảnh của họ mang một vẻ đẹp kiên cường.
Và sau thái độ ấy là những tiếng cười đùa,
những lời hứa hẹn, quyết tâm vượt gian khổ hiểm nguy:”Chưa cần rửa.... khô mau
thôi”. Cấu trúc câu thơ vẫn cân đối, nhịp nhàng theo nhịp rung cân đối của
những bánh xe lăn. Câu thơ cuối 7 tiếng cuối đoạn có đến 6 thanh bằng “mưa
ngừng gió lùa khô mau thôi” gợi cảm giác nhẹ nhõm, ung dung rất lạc quan, rất
thanh thản. Đó là khúc nhạc vui của tuổi 18 - 20 hoà trong những hình ảnh hóm
hỉnh: “phì phèo châm điếu thuốc - nhìn nhau mặt lấm cười ha ha” ... ý thơ rộn
rã, sôi động như sự sôi động hối hả của đoàn xe trên đường đi tới. Những vần
thơ ít chất thơ nhưng càng đọc thì lại càng thấy thích thú, giọng thơ có chút
gì nghịch ngợm, lính tráng. Ta nghe như họ đương cười đùa, tếu táo với nhau
vậy. Có lẽ với những năm tháng sống trên tuyến đường Trường Sơn, là một người
lính thực thụ đã giúp Phạm tiến Duật đưa hiện thực đời sống vào thơ ca - một
hiện thực bộn bề, một hiện thực thô tháp, trần trụi, không hề trau chuốt, giọt
rũa. Đấy phải chăng chính là nét độc đáo trong thơ Phạm Tiến Duật. Và những câu
thơ gần gũi với lời nói hàng ngày ấy càng làm nổi bật lên tính cách ngang tàng
của những anh lính trẻ hồn nhiên, yêu đời, trẻ trung. Đó cũng là một nét rất ấn
tượng của người lính lái xe Trường Sơn. Cái cười sảng khoái vô tư, khác với cái
cười buốt giá trong bài thơ “Đồng chí”, nụ cười hồn nhiên ấy rất hiếm khi gặp
trong thơ ca chống Pháp, nụ cười ngạo nghễ của những con người luôn luôn chiến
thắng và tràn đầy niềm tin.điều đó đã ngân lên câu hát nâng bước chân người
lính đi tiếp những chặng đường mới: “lại đi, lại đi trời xanh thêm”. Không dễ
gì có được một thái độ dũng cảm đến ngang tàng và lạc quan đến như thế nếu
không mang trong mình một trái tim yêu nước can trường!
Người lái xe trong bài thơ là những người
chiến sĩ trẻ trung. Các anh rất trẻ trung, hồn nhiên, tâm hồn gần gũi với thiên
nhiên. Trong tâm hồn họ chứa chan hy vọng. Không dễ gì có được thái độ lạc quan
đến như thế nếu không mang trong mình một trái tim yêu nước của tuổi trẻ Việt
Nam thời chống Mĩ. Phải nói rằng hình ảnh người chiến sĩ lái xe trong thơ Phạm
Tiến Duật thật tươi tắn và yêu đời. Chúng ta mãi mãi yêu quý và tự hào về họ.
