Tình
đồng chí cao đẹp trong đoạn thơ sau:
Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Căn
nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng
nước gốc đa nhớ người ra lính
Anh
với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt
run người vừng trán ướt mồ hôi
Áo
anh rách vai
Quần
tôi có nhiều mảnh vá
Miệng
cười buốt giá
Chân
không giày
Thương
nhau tay nắm lấy bàn tay.
(Đồng
chí, Chính Hữu)
Bài
làm
Trong
những năm tháng kháng chiến chống thực dân Pháp gian lao, lẽ đương nhiên, hình ảnh
những người lính, những anh bộ đội sẽ trở thành linh hồn của cuộc kháng chiến,
trở thành niềm tin yêu và hi vọng của cả dân tộc. Hình ảnh người lính trong những
năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp đã đi vào thơ văn nhiều tác giả để lại
trong lòng bạn đọc một dấu ấn khó phai mờ. Cũng viết về người lính thời kháng
chiến chống Pháp, bài thơ Đồng chí của Chính Hữu lại thể hiện vẻ đẹp ở khía cạnh
khác. Đó là mối tình đồng chí đồng đội được hình thành và phát triển trong điều
kiện chiến đấu vô cùng thiếu thốn gian khổ để tạo nên phẩm chất đẹp đẽ, một
trong những nguồn sức mạnh của quân đội ta. Bài thơ Đồng chí có thể không phải
là bài thơ hay nhất viết về người lính nhưng nó lại là bài thơ được nhiều người
biết đến nhất (thậm chí nhắc đến Chính Hữu người ta nghĩ ngay đến Đồng chí).
Tác phẩm đã được phổ nhạc nhưng dù là thơ hay nhạc mãi mãi tình đồng chí keo
sơn gắn bó vẫn sống mãi trong lòng mọi người. Chính Hữu đã khắc họa thành công
cái chất hiền lành, tình nghĩa mộc mạc mà dung dị cũng như tình đồng chí, đồng
đội thiêng liêng cao cả của những người lính nông dân áo vải:
Ruộng
nương anh gửi bạn thân cày
Căn
nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng
nước gốc đa nhớ người ra lính
Anh
với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt
run người vừng trán ướt mồ hôi
Áo
anh rách vai
Quần
tôi có nhiều mảnh vá
Miệng
cười buốt giá
Chân
không giày
Thương
nhau tay nắm lấy bàn tay
Đồng
chí là cách gọi khái quát của những người có cùng chí hướng, lí tưởng, cùng làm
trong một đoàn thể chính trị hay một tổ chức cách mạng. Đồng chí, là cách xưng
hô thể hiện tình đồng đội gắn bó keo sơn, thiêng liêng và nghĩa tình. Bài thơ Đồng
chí của Chính Hữu ngợi ca vẻ đẹp của tình đồng chí mộc mạc, giản dị mà sâu sắc
giữa những người lính cách mạng trong những tháng ngày kháng chiến gian lao.
Tình đồng chí là thứ tình cảm thiêng liêng và cao đẹp của những người lính,
giúp họ vượt qua khó khăn thiếu thốn để hoàn thành mọi nhiệm vụ.
Từ
mọi miền quê trên dải đất quê hương, những con người xa lạ bỗng đứng lên theo
tiếng gọi của Tổ quốc, cùng họp lại với nhau, trở thành một con người mới: người
lính. Không
hẹn mà nên, các anh đã gặp nhau tại một điểm là tình yêu quê hương đất nước. Từ
những người “xa lạ” rồi thành “đôi tri kỉ”, về sau thành “đồng chí”. Đôi
bạn gắn bó với nhau bằng bao kỉ niệm đẹp: Ngày cùng chung nhiệm vụ
chiến đấu vai kề vai, súng bên súng, chia nhau gian khổ, nguy hiểm, đêm đắp
chung một chiếc chăn chịu rét. Đắp chung chăn trở thành biểu tượng của tình
thân hữu, ấm cúng ruột thịt. Những cái chung đã biến những con người xa lại
thành đôi tri kỉ. Sự đồng cảnh, đồng cảm và hiểu nhau là cơ sở, là cái gốc để
làm nên tình bạn, tình đồng chí. Tại những trận địa khốc
liệt chỉ có khói bom đạn, máu đỏ tươi, những bông hoa đẹp nhất về tình yêu quê
hương, đất nước, tinh thần đoàn kết, đặc biệt là tình đồng chí, đồng đội gắn bó
sâu sắc vươn mình nở rộ.
Tấm
lòng của họ đối với đất nước thật cảm động khi giặc đến các anh đã gửi lại người
bạn thân mảnh ruộng chưa cày, mặc kệ những gian nhà bị gió cuốn lung lay để ra
đi kháng chiến:
Ruộng
nương anh gửi bạn thân cày
Căn
nhà không mặc kệ gió lung lay.
Giếng
nước gốc đa nhớ người ra lính.
Phải
tin tưởng, thân thiết biết bao nhiêu mới có thể kể nhau nghe về nỗi lòng mình. “Anh”
và “tôi” là tri âm, tri kỷ của nhau, nhờ kể về hoàn cảnh, tâm tư, tình cảm
của nhau mà thêm thấu hiểu. Cả ba câu thơ chỉ xuất hiện đại từ xưng hô “anh”
mà không phải “tôi”, điều đó cho thấy lời thơ là lời nói hộ, bộc lộ hộ
những tâm tư tình cảm của người bạn mình. Đó là nỗi nhớ nhà, nhớ quê hương, nhớ
người thân yêu nơi hậu phương của người lính. Và qua cách nói hộ ấy, người đọc
thấy được tình cảm đồng đội, đồng chí hiện lên thật sâu đậm, họ hiểu bạn mình
cũng như hiểu chính mình vậy. Vì thế cho nên, lời thơ cũng chính là bộc bạch
chân thành của chính nhân vật trữ tình “tôi” về nối nhớ quê hương sâu sắc.
Ruộng nương, gian nhà, giếng nước, gốc đa… là những hình ảnh giản dị, quen thuộc
ở mọi làng quê Việt Nam. Có lẽ lúc này người lính dang rất nhớ tới quê hương,
nơi có gia đình, người thân, có ruộng nương, gian nhà, những tình cảm đẹp đẽ của
họ từ thuở ấu thơ đến lúc trưởng thành. Xuất thân nông dân
"anh" coi trọng như thế nào mảnh ruộng của mình, căn nhà của mình, vì
đó là những tài sản lớn nhất mà cả đời đổ mồ hôi nước mắt mới có được. Và cao
hơn người nông dân vốn rất trọng tình cảm ruột thịt, thân thương. Thế nhưng về
nghĩa lớn của dân tộc họ đã đi không tiếc đời mình. Hình ảnh “ruộng
nương… gửi bạn thân cày”, “gian nhà không” kết hợp với từ láy “lung lay”
gợi nên sự vắng vẻ, thiếu thốn khi gia đình vắng người trụ cột. Thế nhưng, người
lính đã quyết tâm, khẳng khái “mặc kệ” hết mọi thứ để cống hiến. Từ “mặc
kệ” đã cho thấy sự quyết tâm ra đi của người lính; họ gửi lại quê hương, ruộng
nương, gian nhà và cả những tình cảm buồn vui của thời thơ ấu cho người thân
yêu để lên đường cầm súng đánh giặc cứu nước. Câu thơ đã cho thấy được ý thức
trách nhiệm công dân cao độ của người lính đối với dân tộc khi tổ quốc lâm
nguy. Điều đó cho thấy lòng yêu nước mạnh mẽ, sâu sắc của họ. Hình ảnh “giếng
nước gốc đa” là một hình ảnh rất giàu sức gợi, đây vừa là nhân hóa, lại vừa
là hoán dụ biểu trưng cho quê hương, người thân nơi hậu phương luôn luôn dõi
theo và nhớ nhung người lính da diết. Câu thơ nói quê hương nhớ người lính mà
thực ra là người lính đang nhớ nhà. Nỗi nhớ hai chiều nên càng da diết, khôn
nguôi. Nhưng chính nỗi nhớ quê hương ấy, lại là động lực mạnh mẽ, thôi thúc và
tiếp bước cho họ vươn lên mà mạnh mẽ, trưởng thành, vì sự nghiệp chung lớn lao
của đất nước, dân tộc. Những người đồng đội này rất hiểu nhau, biết về nhau rất
tường tận, có sự đồng cảm sâu sắc.
Và
những người lính cách mạng càng hiểu nhau nhau hơn, gắn bó với nhau hơn bởi
trong những tháng ngày bên nhau chiến đấu họ cùng nếm trải biết bao gian nan, vất
vả. Cái vất vả đối với cuộc đời chiến trận thì không bao giờ hiếm. Đó là chuyện
ốm đau, bệnh tật:
Anh
với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt
run người vừng trán ướt mồ hôi
Đó
là sự thiếu thốn về những trang phục tối thiểu:
Áo
anh rách vai
Quần
tôi có nhiều mảnh vá
Miệng
cười buốt giá
Chân
không giày
Người
ta nói thơ Chính Hữu cô đọng hàm xúc. Đây là những ví dụ thật sinh động. Chỉ cần
mấy câu ngắn nhưng hình ảnh anh bộ đội thời chống Pháp hiện lên tất cả. Không
chỉ chia sẻ với nhau những chuyện riêng tư, nỗi nhớ nhung về quê hương, người
thân, người lính còn sẵn sàng giúp đỡ lẫn nhau trong lúc hoạn nạn khó khăn. Và
“tôi” với “anh” hai cá thể riêng biệt nay đã hòa với nhau làm một, trở thành một
cặp đồng chí gắn bó với nhau. Người lính chia sẻ, đùm bọc lẫn nhau khi mắc phải
bệnh tật quái ác – những cơn sốt rét ghê gớm. Hình ảnh: “ớn lạnh, sốt run
người, ướt mồ hôi” là những biểu hiện cụ thể để nói về căn bệnh sốt rét rừng
rất nguy hiểm khi mà trong chiến tranh không hề có đủ thuộc men để chạy chữa.
Vì thế các chiến sĩ phải cắn răng chịu đựng, tự lực, tự cường mà vượt qua.
Nhưng khi mắc bệnh, những người lính lại nhận được sự chăm sóc tận tình, chu
đáo của những người bạn, người đồng đội nên căn bệnh dù có quái ác nhưng vẫn
không thể quật ngã được họ. Từ “với” trong cụm từ “anh với tôi”
đã diễn tả sự sẻ chia của người lính đối với người bạn của mình khi bị ốm sốt
rét. “Với” ở đây có nghĩa là có sự đồng cảm, sẻ chia, cộng hưởng của
tình cảm. Chính sự giúp đỡ động viên chân tình ấy đã giúp họ cùng nhau vượt qua
được những căn bệnh sốt rét nguy hiểm – một nỗi ám ảnh kinh hoàng của người
lính trong chiến tranh. Người lính không chỉ chia sẻ với nhau về bệnh
tật mà còn đồng cam, cộng khổ khi phải đối diện với sự thiếu thốn, khó khăn về
vật chất. Hình ảnh: “áo rách vai, quần vài mảnh vá, chân không giày” là
những hình ảnh thực có ý nghĩa diễn tả điều đó. Chỉ có điều sự thiếu thốn giảm
đi rất nhiều, và con người có thể vượt qua tất cả bởi vì giữa những người đồng
chí có cái ấm áp của tình người. Cái tình được bồi đắp từ cuộc sống đồng cam cộng
khổ. "Áo anh", "quần tôi", phép đối được sử dụng
không phải cho sự đối lập mà nhấn mạnh về cái hoà đồng muôn người như một trong
hàng ngũ những người lính cách mạng. Chỉ có nơi nào gian khó chia chung như vậy,
mới tìm thấy cái thực sự của tình người. Họ mỉm cười động viên nhau: Nụ cười
buốt giá. Chính nụ cười đã xoá tan đi cái lạnh lẽo của đêm đông giá rét. Họ
đùa vui trong gian khổ thiếu thốn. Cùng động viên nhau qua ánh mắt nụ cười. Dù
đó chỉ là nụ cười gượng gạo trong “buốt giá” nhưng vẫn chứa chan tình cảm, cho
thấy được sự lạc quan mạnh mẽ của họ trong cuộc sống chiến đấu.
Có
lẽ nói được cái cốt lõi, cái điều sâu thẳm nhất của tình đồng chí cách mạng cao
đẹp là câu thơ:
Thương
nhau tay nắm lấy bàn tay.
Một
nửa câu nói về chất keo sơn gắn bó con người: thương nhau, nửa kia là
hành động cụ thể: tay nắm lấy bàn tay. Không lời nói hoa mỹ, không lý lẽ,
giải trình, chỉ có tình thương yêu giữa những người đồng đội mới là sự liên kết
chặt chẽ nhất cho tình đồng chí cách mạng. Hành động “tay nắm lấy bàn tay”
là một cử chỉ rất cảm động và cần thiết vào lúc này. Họ đã truyền cho nhau hơi ấm
của tình thương, cùng dắt tay nhau tiến lên phía trước, vì mục tiêu lí tưởng
cách mạng lớn lao: vì hòa bình dân tộc. Hình ảnh những bàn tay nắm lấy nhau chặt
chẽ kia nói lên tất cả. Thật giản dị và xúc động của sự biểu hiện tình đồng
chí, đồng đội thiêng liêng ở những người lính. Đó là nguồn sức mạnh cho họ chiến
thắng. Tình đồng chí còn được thử thách cao nhất là trong chiến đấu, trong sự sống
chết nơi chiến hào. Có lẽ, tình yêu thương nhau đã lấp đầy khoảng trống, làm dịu
vơi đi nỗi nhớ nhà, nhớ quê hương. Tất cả những cử chỉ ánh mắt, nụ cười, nắm
tay ấy đã giúp họ có thêm động lực để vượt qua khó khăn, thử thách. Điều ấy đã
làm cho tình đồng chí thêm keo sơn, gắn bó và hóa thành sức mạnh đoàn kết trong
suốt cuộc kháng chiến trường kì.
Với
một ngôn ngữ thơ hàm súc, cô đọng, giàu sức biểu cảm, lời thơ giản dị mà giàu sức
tạo hình; giọng điệu tâm tình, nhẹ nhàng, thiết tha, sử dụng sáng tạo bút pháp
tả thực và lãng mạn, Chính Hữu đã khắc họa thành công vẻ đẹp chân chất, mộc mạc,
bình dị của người lính cụ Hồ trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Và bằng cái
nhìn và sự trải nghiệm chân thực của người trong cuộc, Chính Hữu đã tái hiện thật
xúc động vẻ đẹp tình đồng chí của những người lính cụ Hồ trong chiến tranh. Đối
diện với khó khăn, hiểm nguy nơi hòn tên mũi đạn, họ luôn yêu thương, gắn bó,
san sẻ với nhau từng miếng ăn, giấc ngủ và thậm chí là cả cái chết. Cùng đồng
cam, cộng khổ, đoàn kết lấy nhau mà chống lại quân thù. Chính
tình đồng chí, sự cảm thông, thấu hiểu với nhau là động lực giúp họ vượt lên
hoàn cảnh hiện thực khắc nghiệt.
Bài
thơ đã kết thúc nhưng nó sẽ còn sống mãi chừng nào con người chưa mất đi bản
năng của chính mình: sự rung động. Quả thật văn chương đã tạo ra cho mình một
thế đứng riêng còn mạnh hơn lịch sử. Cùng tái hiện lại một thời đau thương
nhưng vĩ đại và hình tượng người chiến sĩ nhưng văn chương đã đến với người đọc
theo con đường của trái tim, gây nên những xung động thẫm mĩ trong tâm hồn con
người, làm thành sự xúc cảm tận đáy tâm hồn và những ấn tượng không thể nào
quên. Đó là những năm đau thương chứng kiến những con người cao cả kiên cường,
những người lính dũng cảm bất khuất. Họ không khô khan mà bầu nhiệt huyết nung
nấu, tràn đầy lòng hy sinh, với tình đồng đội trong sáng, thân ái. Chính những
điều đó làm bài thơ “Đồng Chí” trên những trang giấy vẫn có lúc được lật lại, vẫn
nhỏ từng giọt ngân vang, tưởng đến những con người thần kì mà bình dị với niềm
tự hào kiêu hãnh, cho nay và mai sau mãi nhớ về.
