Mùa xuân là
mùa của khởi đầu, thường gợi lên trong mỗi chúng ta niềm khát khao và hi vọng.
Phải chăng vì thế mà Thanh Hải lựa chọn mùa xuân để khởi nguồn cảm hứng. Niềm
khát khao cháy bỏng trong tâm hồn nhà thơ Thanh Hải, được gửi gắm qua bài thơ
"Mùa xuân nho nhỏ" (11/1980). Bài thơ như những nốt nhạc trầm bổng,
những giai điệu ngân nga cất lên tự đáy lòng của một con người tha thiết được
góp phần nhỏ bé vào cuộc đời chung rộng lớn. “Mùa xuân nho nhỏ” của nhà thơ
Thanh Hải thể hiện những rung động sâu xa trước vẻ đẹp của thiên nhiên đất nước,
trước những hi sinh và cố gắng say sưa trong sự nghiệp bảo vệ, xây dựng Tổ quổc
của toàn dân tộc. Đó là “là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước,
với cuộc đời”. Thi sĩ nhìn lại cuộc đời
để bộc bạch tâm niệm với quê hương, đất nước:
Mùa xuân
người cầm súng
Lộc giắt đầy
quanh lưng.
Mùa xuân
người ra đồng
Lộc trải
dài nương mạ.
Tất cả như
hối hả
Tất cả như
xôn xao…
Đất nước bốn ngàn năm,
Vất vả và gian lao.
Đất nước như vì sao,
Cứ đi lên phía trước.
Mở đầu bài thơ như tiếng hát reo vui đón
chào một mùa xuân đẹp đã về. Ở khổ thơ thứ nhất, nhà thơ vẽ ra trước mắt người
đọc một bức tranh thiên nhiên về mùa xuân quê hương đất nước rộn rã âm thanh,
nên thơ, rực rỡ sắc màu với những đường nét hài hòa, tràn đầy sức sống. Thanh Hải
đã vẽ nên một bức tranh xuân tươi đẹp, đầy sức sống và quyến rũ lạ thường. Từ
mùa xuân của thiên nhiên đất trời, đến khổ thơ thứ hai và ba, Thanh Hải dẫn người
đọc đắm chìm vào khung cảnh mùa xuân của cuộc sống, của nhân dân và đất nước rộn
ràng trong trẻo cùng những hình ảnh đậm chất sử thi. Hai khổ thơ đồng thời cũng
là minh chứng cho tài năng nghệ thuật độc đáo cũng như tình yêu, niềm tự hào
sâu sắc mà Thanh Hải dành cho đất nước.
Khi xưa, trong
đêm đen của kiếp sống nô lệ, nhà thơ Tố Hữu – một người con xứ Huế đã từng viết:
Tôi nện gót
trên đường phố Huế
Dửng dưng
không một cảm tình chi
Không gian
sặc sụa mùi ô uế
Như nước
dòng Hương mải cuốn đi.
Đó là Huế
trong quá khứ nô lệ đen tối, lầm than.Thời nay,trong hiện tại, Huế đã đổi khác,
đang hối hả nhịp chiến đấu, xây dựng cùng đất nước:
Mùa xuân
người cầm súng
Lộc giắt đầy
trên lưng.
Mùa xuân
người ra đồng
Lộc trải
dài nương mạ.
Tất cả như
hối hả
Tất cả như
xôn xao…
Thanh Hải đã vẽ
lên một bức tranh mùa xuân đất nước tuyệt đẹp với sức xuân phơi phới, từ đó làm
nổi bật lên sức sống mãnh liệt của đất nước. Nhà thơ Thanh Hải đã cảm nhận và
tái hiện khung cảnh mùa xuân của đất nước qua hai hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng
là "người cầm súng" và "người ra đồng". Sức xuân nảy nở nơi
những con người chiến đấu và lao động – hai mẫu người gắn liền với chiều dài lịch
sử phát triển của đất nước. Họ là những con người cụ thể, những con người làm
nên lịch sử với hai nhiệm vụ cơ bản của đất nước ta trong suốt quá trình phát
triển lâu dài: chiến đấu và sản xuất, bảo vệ và xây dựng Tổ quốc. Điệp ngữ “mùa
xuân” không chỉ gợi tả khung cảnh thiên nhiên đất trời lúc vào xuân mà còn thể
hiện được sức sống, sức trẻ tràn đầy của đất nước sau chiến tranh. Mùa xuân đến
mang đến tiếng gọi của những cố gắng mới và hi vọng mới, mang đến tiếng gọi của
đất nước, của quê hương đang trên đà đổi thay, phát triển. Những tiếng gọi lặng
lẽ tới từ mùa xuân làm thức dậy con người, làm trái tim con người như bừng lên
rạng rỡ trong không khí sôi nổi của đất nước, của muôn cây cỏ đã đi theo người
lính vào chiến trường, sát kề vai, đã cùng người lao động hăng say ngoài đồng
ruộng. Mùa xuân không những chắp thêm đôi cánh sức mạnh cho con người mà còn
chuẩn bị cho con người những “lộc” non tươi mới, căng tràn nhựa sống. “Lộc” là
nhành non chồi biếc của cỏ cây trong mùa xuân. “Lộc” không chỉ là hình ảnh tả
thực mà con mang ý nghĩa ẩn dụ, tượng trưng. Đối với người chiến sĩ, “lộc” là
cành lá ngụy trang che mắt quân thù trong cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc đầy cam
go và ác liệt. Đối với người nông dân “một nắng hai sương”, “lộc” là những mầm
xuân tươi non trải dài trên ruộng đồng bát ngát, báo hiệu một mùa bội thu.
Nhưng đặc biệt hơn cả, “lộc” là sức sống, là tuổi trẻ, sức thanh xuân tươi mới
đầy mơ ước, lí tưởng, đầy những hoài bão và khát vọng cống hiến của tuổi trẻ,
sôi nổi trong mỗi tâm hồn con người – tâm hồn của người lính dũng cảm, kiên cường
nơi lửa đạn bom rơi – tâm hồn của người nông dân cần cù, hăng say tăng gia sản
xuất. “Lộc” chính là thành quả hôm nay và niềm tin, hi vọng ngày mai. Phải
chăng mùa xuân của đất trời đọng lại trong lộc non đã theo người cầm súng và
người ra đồng, hay chính họ đã đem mùa xuân đến cho mọi miền của Tổ quốc thân
yêu?
Từ những suy
nghĩ rất thực về đất nước, nhà thơ khái quát:
Tất cả như
hồi hả
Tất cả như
xôn xao…
Lối điệp cấu
trúc song hành với các điệp ngữ “Tất cả”, “như” kết hợp với từ láy tượng hình
“hối hả”, “xôn xao nhấn mạnh khí thế tưng bừng của đất nước vào xuân thể hiện
không khí khẩn trương, niềm vui náo nức bâng khuâng của tâm hồn con người trước
mùa xuân lớn lao của dân tộc. Nhà thơ đã khái quát được cả một thời đại của dân
tộc. Nhịp điệu khẩn trương, tất bật của nhữngcon người Việt Nam trong giai đoạn
mới, thời đại mới, trong công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa như tụ trong từ “hối
hả”. Còn “xôn xao” lại bộc lộ tâm trạng náo nức rộn ràng. Ý thơ khẳng định một
điều: không chỉ cá nhân nào vội vã mà cả đất nước đang hối hả, khẩn trương sản
xuất và chiến đấu. Tất cả đều náo nức, rộn ràng trong mùa xuân tươi đẹp của
thiên nhiên, của đất nước. Nhịp thơ sôi nổi như nhịp hành khúc cho thấy niềm
tin tươi sáng, cái nhìn lạc quan của Thanh Hải về tiền đồ của dân tộc cho dù
trong hoàn cảnh khó khăn lúc đương thời.
Những dòng thơ
của Thanh Hải thổi vào lòng người một ngọn lửa sống nhắc nhở, thôi thúc con người
nhìn đời lạc quan hơn, sống có trách nhiệm, gắn bó với quê hương, đất nước. Khổ
thơ đã để lại một cảm nhận về sức sống mãnh liệt của mùa xuân và đất nước, đồng
thời diễn tả sự sinh sôi phát triển và sự trỗi dậy bất tận đang bừng lên khắp
nơi ở cả thiên nhiên, đất trời và con người khi xuân về.
Xúc cảm trước
vẻ đẹp của thiên nhiên đất nước khi bước vào mùa xuân, nhà thơ Thanh Hải đã có
cái nhìn sâu sắc và tự hào về lịch sử bốnnghìn năm dân tộc:
Đất nước bốn
ngàn năm
Vất vả và
gian lao.
Đất nước
như vì sao
Cứ đi lên
phía trước.
Giọng thơ có sự
thay đổi từ sôi nổi, hào hùng, mạnh mẽ sang trầm lắng, tha thiết. Thông qua hệ
thống các tính từ "vất vả", "gian lao", nhà thơ suy ngẫm về
truyền thống 4000 năm dựng nước và giữ nước của cha ông ta. Đó là một truyền thống
hào hùng đầy vinh quang nhưng cũng không ít gian nan, vất vả. Với nghệ thuật
nhân hóa, Tổ quốc như một người mẹ tần tảo,vất vả và gian lao, đã làm nổi bật sự
trường tồn của đất nước. Để có được sự trường tồn ấy, giang sơn gấm vóc này đã
thấm bao máu, mồ hôi và cả nước mắt của các thế hệ, của những tháng năm đằng đẵng
lúc hưng thịnh, lúc thăng trầm. Nhưng dù trở lực có mạnh đến đâu cũng không khuất
phục được dân tộc Việt Nam:
Sống vững
chãi bốn nghìn năm sừng sững
Lưng đeo
gươm tay mềm mại bút hoa. (Huy Cận)
Chính những
năm tháng khó khăn ấy, dân tộc mình đã khẳng được ý chí, sức mạnh và bản lĩnh.
Đặc biệt, phép tu từ so sánh được nhà thơ sử dụng vô cùng đặc sắc, làm ý thơ
hàm súc: “Đất nước như vì sao/Cứ đi lên phía trước”. Sao là nguồn sáng bất diệt
của thiên hà, là vẻ đẹp lung linh của bầu trời đêm, là hiện thân của sự vĩnh hằng
trong vũ trụ. So sánh như thế, là tác giả khẳng định chiều dài lịch sử của dân
tộc và đất nước trong quá khứ và hiện tại luôn có những biến cố thăng trầm
nhưng chúng ta vẫn luôn cố gắng nỗ lực vươn lên. Từ đây, nhà thơ có những suy
tư chiêm nghiệm về lịch sử dân tộc: Sức xuân của ngày hôm nay là sự kết tụ và
phát huy sức xuân của dân tộc, dẫu phải trải qua muôn vàn khó khăn đất nước và
con người Việt Nam vẫn tỏa sáng bất diệt.
Điệp ngữ “đất nước” được nhắc lại hai lần thể hiện sâu sắc ý thơ: trải
qua những gian truân, vất vả, đất nước vẫn toả sáng đi lên không gì có thể ngăn
cản được. Qua đó, nhà thơ bộc lộ niềm tự hào sâu sắc, mãnh liệt về lịch sử 4000
năm cũng như tiền đồ của dân tộc. Câu thơ năm chữ “Cứ đi lên phía trước” sử dụng
nhiều thanh trắc tạo nên một âm hưởng khỏe khoắn gân guốc chắc nịch phù hợp với
hình ảnh thơ đậm chất anh hùng. Âm thanh mùa xuân đất nước vang lên từ chính cuộc
sống vất vả, gian lao mà tươi thắm đến vô ngần. Câu thơ như một lời khẳng định,
một sự thể hiện ý chí và lòng quyết tâm và niềm tin sắt đá của nhà thơ và của cả
dân tộc về tương lai tươi sáng, tốt đẹp của quê hương, đất nước.
Bài thơ được
sáng tác trong lúc đất nước đang gặp muôn vàn gian lao thử thách nhưng giọng
thơ vẫn vút cao chan chứa niềm tự hào, tin yêu vào sức sống, sức trỗi dậy của đất
nước. Phải là một con người yêu quê hương đất nước tha thiết và giàu lòng lạc
quan yêu đời thì Thanh Hải mới sáng tạo nên những dòng thơ sâu sắc như vậy. Điều
này thật đáng quý vì nó gieo vào lòng người đọc lời nhắc nhở không bao giờ được
chùn bước mà hãy cứ vươn lên.
Với việc sử dụng
thể thơ năm chữ giàu nhạc điệu, bút pháp lãng mạn giàu sức gợi đậm chất sử thi
và kết hợp khéo léo nhiều biện pháp tu từ và từ láy tượng hình, nhà thơ đã gợi
tả hình ảnh đất nước vào xuân tràn đầy sức sống, qua đó thể hiện cái tôi Thanh
Hải, niềm tin, niềm tự hào tha thiết về sức sống của dân tộc. Liên hệ với hoàn
cảnh sáng tác, người đọc càng yêu hơn, quý hơn những tâm sự của nhà thơ Thanh Hải,
một người nghệ sĩ tài ba, một người chiến sĩ, một công dân với tâm nguyện đẹp đẽ
luôn sống thủy chung, gắn bó với đất nước.
Đoạn thơ không
chỉ lay động trái tim độc giả bởi chất họa gợi cảm, bởi chất nhạc xao xuyến mà
còn bởi niềm tin, niềm tự hào mãnh liệt vào sức sống của đất nước, khơi dậy
trong ta ý chí quyết tâm không bao giờ chùn bước trước khó khăn thử thách trong
cuộc sống.
Với “Mùa xuân
nho nhỏ”, Thanh Hải đã góp vào nền thơ hiện đại Việt Nam một bài thơ xuân đẹp.
Bài thơ cho thấy một hồn thơ trong trẻo, điệu thơ ngân vang, xúc động. Tình yêu
mùa xuân gắn liền với tình yêu quê hương, đất nước được Thanh Hải diễn tả sâu sắc
và cảm động. Thi phẩm lay động trái tim độc giả bởi chất họa gợi cảm, bởi chất
nhạc xao xuyến và đã làm sáng lên trong
ta niềm tin, niềm tự hào mãnh liệt vào sức sống của đất nước, khơi dậy trong ta
ý chí quyết tâm không bao giờ chùn bước trước khó khăn thử thách trong cuộc sống.
Nguồn: ST &
