Trong cuộc đời, ai cũng có riêng cho mình những kỉ niệm của một thời ấu
thơ hồn nhiên, trong sáng. Những kỉ niệm ấy là những điều thiêng liêng, thân
thiết nhất, nó có sức mạnh phi thường nâng đỡ con người suốt hành trình dài và
rộng của cuộc đời. Bằng Việt cũng có riêng một ki niệm, đó chính là những tháng
năm sống bên bà, cùng bà nhóm lên cái bếp lửa thân thương. Tình cảm và những kỉ
niệm về bà được khơi gợi từ hình ảnh gần gũi bếp lửa. Những suy ngẫm sâu sắc và
tình cảm biết ơn chân thành của người cháu đối với bà được truyền tải cảm xúc
trong các câu thơ sau:
Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa
Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,
Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi,
Nhóm niềm xôi gạo mới, sẻ chung vui,
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ...
Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa!
Bài thơ có nhan đề "Bếp lửa"- một hình ảnh rất đỗi quen thuộc
trong đời sống con người Việt Nam thưở trước. Song với riêng nhà thơ, bếp lửa
luôn gắn liền với hình ảnh của bà và những kỉ niệm tuổi thơ khóc nhọc. Năm khổ
đầu của bài là những kỉ niệm như thế, hiện lên qua dòng hổi tưởng của nhà thơ,
để đến khổ sáu, chúng ta được lắng nghe những suy ngẫm về bà với đầy tình yêu
thương và lòng biết ơn sâu nặng.
Được bà chăm sóc, được bà dạy, bà chứng kiến sự trưởng thành của cháu.
Như một thước phim quay chậm, mọi kỷ niệm ùa về trong tâm trí tác giả khiến ông
bồi hồi, xúc động. Hồi ức vẫn còn đó, hiện tại trong tâm trí nhà thơ chợt xuất
hiện những dòng suy ngẫm với triết lí sâu xa:
Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa
Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm.
Nhà thơ đã gói ghém cả cuộc đời bà bằng một câu thơ với nghệ thuật đảo
ngữ "Lận đận đời bà biết mấynắng mưa". Cảm xúc "biết mấy
nắng mưa" được lặp lại giống ở khổ một, đầu bài thơ: "Cháu
thương bà biết mấy nắng mưa.". Có phải đó là lời nhấn mạnh, sự tô đậm
những nỗi cơ cực của cuộc đời bà? Cuộc đời người bà gói gọn trong hai chữ "lận
đận". Bao nhiêu khó khăn, vất vả, gian nan, "biết mấy nắng
mưa", bà âm thầm chịu đựng để được lo lắng, chăm sóc cho con cháu. Hai
chữ "lận đận"với cụm từ "biết mấy nắng mưa"đã
gợi ra sự dài dặc của thời gian, sự vất vả, nhọc nhằn, khổ cực của một đời người.
Và qua “mấy chục năm", "đến tận bây giờ” bà vẫn chẳng
nghỉ ngơi. Bà vẫn giữ thói quen cũ "dậy sớm" "nhóm bếp lửa"
- cũng như giữ trọn tình yêu thương mà bà đã dành cho con, cho cháu mấy chục
năm qua. Cuộc đời bà cứ gian nan, vất vả như vậy tưởng chừng như không bao giờ
dứt. Đọc các dòng thơ, người đọc không khỏi nghẹn ngào bởi sự hy sinh, sự tảo tần
“lận đận” mưa nắng của người bà.Chan chứa trong các câu thơ là tình thương và
niềm biết ơn vô hạn của cháu.
Bà là người thức khuya dậy sớm, chịu nhiều vất vả nhất trong nhà nhưng
bà cũng chính là người nhóm lên trong gia đình ngọn lửa của tình yêu thương:
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm
Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ.
Đôi tay gầy guộc ấy đã chống đỡ biết bao nắng mưa, đã nuôi dưỡng cháu,
đã nhóm lên ngọn lửa của tình yêu và hy vọng bằng cả tấm lòng đôn hậu của bà. Điệp
từ "nhóm"được nhắc lại bốn lẩn, gợi nhịp bập bùng của ánh lửa
và sự bển bỉ của lòng bà, như lời khẳng định: bà chính là người nhóm lên trong
lòng cháu ngọn lửa của tình yêu thương, của đức hy sinh cao cả.Bà đã "nhóm"lên
ngọn lửa thực để sưởi ấm cho cháu, để nấu cho cháu từng bữa ăn, nào "khoai
sắn ngọt bùi", nào "xôi gạo mới",…Cũng chính từ những yêu
thương, săn sóc chu đáo, ân cần, từ sự ấm áp của đôi bàn tay bà trong những
ngày thiếu thốn, khổ cực mà "niểm yêu thương"đã được thắp và
thổi bùng lên trong cháu. Khi nhóm lên "lửa ấp iu nồng đượm",
bà đã dạy cho cháu tình yêu thương những người ruột thịt. Nhóm tình quê "khoai
sắn ngọt bùi", bà dạy cháu tình yêu thương xóm làng, yêu mảnh đất quê
nghèo. "Nhóm nồi xôi gạo mới mẻ chung vui", bà dạy cháu phải
luôn mở lòng ra với mọi người xung quanh. Bên cạnh đó, bà cũng nhắc nhở cháu rằng
không bao giờ được quên đi những năm tháng nghĩa tình, những năm tháng khó khăn
mà hai bà cháu đã cùng trải qua. Không chỉ nhóm lên ngọn lửa đó ấm nồng và cháy
sáng mãi trong lòng mọi người. Người bà kì diệu ấy đã nhóm dậy, khơi dậy, giáo
dục, bồi đắp cho người cháu về cả thể xác lẫn tâm hồn, về ước mơ, lẽ sống của "tâm
tình tuổi nhỏ". Cháu chẳng thể lớn khôn nếu không được nuôi dưỡng bằng
ngọn lửa, bằng chính tấm lòng của người bà rất đỗi yêu thương. Người bà có một
sức mạnh kì diệu từ trái tim, đã nhóm dậy trong tâm hồn đứa cháu biết bao tình
cảm cao đẹp, chắp cánh cho ước mơ bay cao, bay xa để mai này cháu khôn lớn
thành người.Cháu đã trưởng thành từ bếp lửa của bà. Từ cuộc sống nghèo khổ, bà
ươm mầm ước mơ cho cháu đi du học phương xa. Tất cả những gì cháu có được ngày
hôm nay chính là nhờ ngọn lửa trong bà, ngọn lửa ấy chắp cánh cho người cháu tự
tin bay vào cuộc đời cao rộng.
Từ nơi phương xa, cháu vẫn luôn nhớ về bà với niềm xúc động mãnh liệt:
Ôi kì lạ và thiêng liêng- bếp lửa!
Câu thơ cảm thán với cấu trúc đảo thể hiện sự ngạc nhiên, ngỡ ngàng như
vừa khám phá ra một điều kỳ diệu giữa cuộc đời bình dị. Âm điệu câu thơ dạt
dào, lan tỏa như lửa ấm hay đó chính là cảm xúc đang dâng trào trong trái tim để
rồi nhà thơ. Câu thơ chỉ có tám chữ mà có sức khái quát cả suy nghĩ lẫn tình cảm
của tác giả dành cho hình ảnh bếp lửa gắn liền với hình ảnh người bà - người giữ
lửa, nhóm lửa, truyền lửa, người xây đắp nên tuổi thơ cho cháu. Nó kì lạ là bởi
đã cháy lên trong mọi hoàn cảnh, dù là ngày nắng hay ngày mưa, lúc cuộc sống ấn
no hay lúc giặc càn giặc quét. Từ đôi bàn tay cằn cỗi của bà, ngọn lửa bùng lên
làm nên sống, thắp lên niềm tin cuộc đời. Nó thiêng liêng là bởi nó là ngọn lửa
trong bếp mọi nhà, là niềm tin thánh thiện của con người về vị thần lửa tối cao
luôn mang lại cuộc sống ấm no và che chở cho con người. Nó gắn chặt với đức hi
sinh, cuộc đời tần tảo và tình cảm lớn lao của bà dành cho cháu. Từ ngọn lửa của
bà, cháu nhận ra cả một niềm tin dai dẳng về ngày mai, cháu hiểu được linh hồn
của một dân tộc vất vả, gian lao mà tình nghĩa. "Bếp lửa" "kì lạ
và thiêng liêng"hay chính tình bà nặng sâu và diệu kì đến thế? Bà với
"bếp lửa" đã cho cháu một tuổi thơ dẫu có khó khăn, cơ cực nhưng vẫn
vẹn tròn tình thương.Bà và bếp lửa đã trở thành một mảnh tâm hồn, một phần
không thể thiếu trong đời sống tinh thần của tác giả dù cho lúc này, hai bà
cháu đang chia xa. Câu thơ chứa chan tình yêu, niềm kính trọng, biết ơn của
cháu trước sự cao cả, phi thường của bà.
Bằng sự kết hợp hài hòa giữa các phương thức tự sự, biểu cảm, miêu tả,
hình ảnh vừa chân thực vừa giàu ý nghĩa biểu tượng, nhà thơ đã thể hiện rất
chân thành, cảm động về tình cảm bà cháu thiêng liêng, ấm áp. Chắc chắn, cháu sẽ
không bao giờ quên và chẳng thể nào quên được vì đó chính là nguồn cội, là nơi
mà tuổi thơ của cháu được nuôi dưỡng để lớn lên từ đó. Bà và quê hương yêu dấu
là điểm tựa, là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho cháu trên mỗi bước đường đời.
“Bếp lửa” của Bằng Việt là những hồi tưởng và suy ngẫm đẹp đẽ của người
cháu đã trưởng thành, nhớ lại những kỉ niệm đầy xúc động về người bà và tình bà
cháu. Đồng thời, nhà thơ cũng gửi đến người đọc một thông điệp ý nghĩa: kỉ niệm
tuổi thơ luôn tỏa sáng và nâng đỡ con người trên hành trình cuộc sống. Tình cảm
gia đình là cơ sở, là cội nguồn cho tinh yêu quê hương, đất nước.
