DÀN Ý PHÂN TÍCH BÀI THƠ SANG THU CỦA HỮU THỈNH
A.
Mở bài
- Hữu Thỉnh là một nhà
thơ viết nhiều và viết rất hay về con người, cuộc sống nông thôn- một giọng thơ
mộc mạc nhưng vô cùng tinh tế
- Bài thơ “Sang thu” miêu
tả tinh tế những chuyển biến nhẹ nhàng của đất trời từ hạ sang thu, không chỉ
có hình ảnh thiên nhiên mà còn có bóng dáng con người trước mùa thu của cuộc đời.
(Mùa thu là mùa chắp cánh
cho tâm hồn thi nhân. Trong văn học Việt Nam có rất nhiều tác giả viết về mùa
thu và cũng có nhiều bài thơ hay. “Sang thu” của Hữu Thỉnh vẫn có một vị trí đặc
biệt vì đây là khúc giao mùa sang thu. Một mùa thu đang vận động hiện lên qua cảm
nhận hết sức tinh tế của tác giả.)
B.
Thân bài
1.
Khái quát
Mùa thu trong Hữu Thỉnh
là đáng nhớ, ấn tượng với những chuyển biến tinh tế từ cuối hạ sang đầu thu.
Chính việc lựa chọn thời điểm độc đáo ấy đã khiến cho người đọc cảm nhận rõ
ràng sự vận động, luân chuyển của thời gian, không gian tạo vật.
(Bài thơ được sáng tác
vào gần cuối năm 1977. “Sang thu” đúng như tên gọi của nó là khúc ca về phút
giây giao mùa, về những bước chuyển mình đầy tinh tế của nàng thu. Bài thơ thể
hiện những cảm nhận tinh tế của nhà thơ về sự biến đổi của đất trời từ cuối hạ
sang đầu thu. Qua đó bộc lộ tình yêu thiên nhiên tha thiết, tâm hồn nhạy cảm,
sâu sắc của nhà thơ.)
2.
Phân tích
a.
Khổ 1: Cảm nhận về thiên nhiên lúc giao mùa, tín hiệu báo
thu về
- Bỗng nhận ra: sự phát hiện đầy lí thú và ngạc nhiên của tác giả trước
những sự biến đổi của thiên nhiên đất trời đi vào thu. Có biết bao giật mình,
thảng thốt được gói gọn trong chữ “bỗng”. Không báo trước, chưa chuẩn bị
vậy mà thu đã về! Thu đến thật bất ngờ.
- Thiên nhiên cảm nhận từ
những gì vô hình: Hương ổi, gió se, sương
chùng chình qua ngõ
+
“hương ổi”: hương thơm bình dị của làng quê Bắc Bộ mà bất cứ ai
cũng đã từng cảm nhận mỗi dịp chớm thu. Chao ôi, thức quà nhà quê đã đánh thức
tâm hồn nghệ sĩ trong con người ấy. Có lẽ thứ hương này chưa
thật dày chỉ phảng phất nơi cánh mũi nhưng đã được nhà thơ khéo léo bắt lấy.
+ “gió se”: gió heo may, khiến làn da cảm nhận được hơi lạnh và khô.
Mùa
thu Hà Nội, mùa thu xứ Bắc bao giờ chả bắt đầu bằng những cơn gió se lạnh, nó
cũng êm ả như chính mùa thu vậy, chỉ kịp mơn trớn, vuốt ve làn da của con người
rồi để lại thứ cảm giác dễ chịu, khoan khoái.
+ “phả”: gợi sự sánh, hòa quyện, huơng thu hòa trong làn gió se trải
đều khắp các ngõ ngách làng quê.
+ Nhân hóa “sương chùng chình” + từ láy gợi hình “chùng chình” tả làn sương mỏng nhẹ bắt
đầu xuất hiện, có lẽ làn sương cũng như cố chậm lại có vẻ đợi chờ ai. Sương chỉ nhẹ nhàng vương vấn, phủ lên vạn vật
làn hơi mờ ảo vừa đủ để tạo nên những mơ hồ huyền ảo.
- Hình như thu đã về – tác giả chưa thể khẳng định chắc chắn rằng thu
đã về mà chỉ là một sự phỏng đoán, xen lẫn trong đó chút mơ hồ hoài nghi.
+ “hình như” là sự phỏng đoán nửa tin, nửa ngờ, là cái ngỡ ngàng, ngạc
nhiên trong cái cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến. Cách nói thì ngờ vực
nhưng những dấu hiệu kể trên thì đã rõ ‘thu đã về”.
⇒ Tâm
hồn nhà thơ nhạy cảm, yêu thiên nhiên, yêu hương thu với tình yêu tha thiết khắc
họa những nét đầu mùa thu thật trong trẻo, mang nét đặc trưng của mùa thu miền
Bắc.
b.
Khổ 2: Quang cảnh đất trời vào thu. Vượt qua con ngõ nhỏ,
không gian được mở rộng cả về chiều cao lẫn chiều sâu.
- Không gian đất trời vào
thu bằng những dấu hiệu và hình ảnh: “sông
dềnh dàng”, “chim vội vã”
+
nhân
hóa “sông” - “dềnh dàng” diễn tả sự
thay đổi của dòng sông, lững thững
trôi đi, nhẹ nhàng, chậm rãi,
+ nhân hóa “chim”- “vội vã” diễn tả những cánh chim
mải miết, bay đi tìm nơi tránh rét cho mình.
+ Sự đối giữa hình ảnh
thơ nhắc đến một quy luật của mùa thu, đã
góp phần tạo nên khoảng không gian rộng lớn cho bức tranh thu.
=> Sự
vội vã của đàn chim đối lập với dáng vẻ “dềnh dàng” của dòng nước
khiến bức tranh thêm sống động, có hồn.
- Hình ảnh đám mây mùa hạ “vắt nửa mình sang thu” diễn tả tinh tế bước chuyển của nhịp thời
gian, là cầu nối giữa hai bờ hạ – thu, tạo nên nét đặc biệt riêng của khoảng thời
gian giao mùa.
+ Chớm thu, đám mây cũng đã
bắt đầu rục rịch, nó không còn là đám mây đầy màu sắc, hoài bão của mùa hạ nữa
mà “vắt nửa mình” sang thu.
+ Những cảm giác rất mong
manh, mơ hồ nhưng thông qua cách nói của tác giả, ta như thấy vạn vật chia đôi,
ranh giới ấy trở nên rõ ràng hiện hữu.
+ nhân hóa “vắt nửa mình sang thu”: Gợi hình ảnh một
làn mây mỏng, nhẹ, kéo dài của mùa hạ còn sót lại như lưu luyến.
⇒ không
gian và thời gian chuyển mùa thật là đẹp.
c.
Khổ 3: Những biến chuyển âm thầm của tạo vật và suy ngẫm về
cuộc đời người lúc chớm thu.
- Cái nắng, cơn mưa, tiếng sấm của mùa hè vẫn còn đọng lại đó trong
khoảnh khắc giao mùa nhưng đã phai đi, đã nhạt đi.
+ sử dụng hàng loạt phó từ
chỉ mức độ “vẫn còn”, “vơi dần”, “cũng bớt”
tác giả đã cho chúng ta cảm nhận thấy sự thay đổi ấy của cảnh vật.
=> Mùa
hạ đã dần nhạt phai nhưng chúng vẫn còn hiện hữu. Thu
đang vào mùa.
- Hai dòng cuối bài có
hai tầng ý nghĩa:
+ Ý nghĩa tả thực: hình
tượng sấm thường xuất hiện bất ngờ đi liền với những cơn mưa rào chỉ có ở mùa hạ.
+ Ý nghĩa ẩn dụ: “sấm” chỉ những khó khăn, sóng gió mà mỗi
người vẫn thường gặp phải trên đường đời,
“hàng cây đứng tuổi” là hình ảnh ẩn dụ cho những con người từng trải.
=> những con người từng
trải, từng đi qua nhiều khó khăn, vấp ngã sẽ luôn đứng vững và kiên định hơn
trước những sóng gió của cuộc đời.
3.
Đánh giá:
- Với thể thơ năm chữ
linh hoạt cùng với việc sử dụng từ ngữ, hình ảnh thơ độc đáo đã giúp chúng ta
có những cảm nhận tinh tế, sâu sắc về sự thay đổi của thiên nhiên, cảnh vật, đất
trời trong khoảnh khắc giao mùa.
- Đồng thời, bài thơ cũng
cho chúng ta thấy những chiêm nghiệm sâu sắc và đầy ý nghĩa của tác giả về cuộc
đời.
(“Sang thu” cái tên mang
đầy hồi ức, đong đầy sức gợi, nó để lại trong lòng người chút dư vị nhẹ nhàng,
khoan khoái nhưng rất thâm trầm sâu xa. Bài thơ ngắn gọn, ngôn ngữ giản dị, kết
hợp với các biện pháp nhân hóa, ẩn dụ; tác giả đã góp vào chum thơ thu một bức
tranh rất giản dị, đời thường nhưng đậm dấu ấn xúc cảm, mang nét riêng của tác
giả.)
C.
Kết bài
- Miêu tả mùa thu bằng những
bước chuyển mình của vạn vật, Hữu Thỉnh đã góp thêm một cách nhìn riêng, một lối
miêu tả riêng cho mùa thu thi ca thêm phong phú.
- “Sang thu” của Hữu Thỉnh
đã không chỉ mang đến cho người đọc những cảm nhận mới về mùa thu quê hương mà
còn làm sâu sắc hơn tình cảm quê hương trong trái tim mọi người.
(Hữu Thỉnh đã dâng tặng cho đời khúc sang thu nhẹ nhàng mà
sâu lắng làm phong phú tâm hồn.Bài thơ bé nhỏ xinh xắn nhưng chứa nhiều điều
thú vị, bởi vì mỗi chữ, mỗi dòng là một phát hiện mới mẻ. Sang thu đã đánh thức
trong lòng người đọc tình yêu thiên nhiên, đất trời, quê hương. Có lẽ vì thế, sau bao nhiêu năm,
“Sang thu” vẫn là hòn ngọc quý trong kho tàng văn học Việt Nam.)
