Là người lính thuộc trung đoàn thủ đô
rồi trở thành nhà thơ quân đội, Chính Hữu chủ yếu viết về người lính và hai
cuộc kháng chiến. Đồng chí được sáng
tác năm 1948, là bài thơ thành công nhất của ông. Cả bài thơ thể hiện rõ tình
đồng đội, đồng chí gắn bó keo sơn của những chiến sĩ quân đội nhân dân trong
thời kì kháng chiến chống Pháp.
Bài thơ mở đầu bằng những câu thơ mộc mạc,
giản dị, chân chất khi tác giả giới thiệu về quê hương của các anh bộ đội. Các
anh mỗi người một quê - những vùng quê nghèo khó - song đã về đây để cùng tham
gia kháng chiến, cùng chịu đựng gian khổ, chung lưng đấu cật bên nhau
Cuộc sống người lính vất vả biết bao nhiêu. Nào : Áo anh rách vai, quần tôi có vài mảnh vá... Lại nữa, những đêm trời
rét chỉ có một mảnh chăn mỏng hay những cơn sốt rét rừng hành hạ... Vượt lên
trên tất cả những khó khăn đó để "Thương
nhau tay nắm lấy bàn tay". Chính đôi tay nắm chặt ấy đã nói lên ý
nghĩa thiêng liêng, cao đẹp của tình đồng đội, của ý chí quyết tâm đánh giặc
Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh đặc sắc :
Đêm
nay rừng hoang sương muối
Đứng
cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu
súng trăng treo
Ba câu thơ là bức tranh đẹp về tình
đồng chí, đồng đội của người lính, là biểu tượng đẹp về cuộc đời người chiến
sĩ. Trong bức tranh trên, nổi bật là ba hình ảnh gắn kết với nhau : Người lính, khẩu súng, vầng trăng giữa
cảnh rừng hoang sương muối phục kích giặc. Sức mạnh của tình đồng đội đã giúp
họ vượt lên tất cả những khắc nghiệt của thời tiết và mọi gian khổ, thiếu thốn.
Tình đồng chí đã sưởi ấm lòng họ. Hình ảnh Đầu
súng trăng treo là hình ảnh đẹp nhất vì nó vừa là hình ảnh thực vừa là hình
ảnh tượng trưng
Tác giả Chính Hữu đã từng nói : "Đầu súng trăng treo, ngoài hình ảnh, bốn chữ
này còn có nhịp điệu như lắc của một cái gì lơ lửng chông chênh trong sự bát
ngát. Nó nói lên một cái gì lơ lửng ở rất xa chứ không phải là buộc chặt, suốt
đêm vầng trăng ở bầu trời cao xuống thấp dần và có lúc như treo lơ lửng trên
đầu mũi súng. Những đêm phục kích chờ giặc, vầng trăng như một người bạn"
Đó là hình ảnh thực của cuộc kháng chiến, của những người lính khi chờ giặc
tới.
Ngoài tả thực, hình ảnh "Đầu súng trăng treo" còn mang ý
nghĩa tượng trưng. Đó là sự kết hợp giữa bút pháp hiện thực và lãng mạn, vừa
thực, vừa mơ, vừa xa vừa gần, vừa mang tính chiến đấu, vừa mang tính trữ tình.
Vừa chiến sĩ vừa thi sĩ. Đây là hình ảnh tượng trưng cho tình cảm trong sáng
của người chiến sĩ. Mối tình đồng chí đang nảy nở, vươn cao, tỏa sáng từ cuộc
đời chiến đấu. Hình ảnh thơ thật độc đáo, gây xúc động bất ngờ, thú vị cho người
đọc. Nó nói lên đầy đủ ý nghĩa cao đẹp của mục đích lí tưởng chiến đấu và tình
nghĩa thiêng liêng của anh bộ đội Cụ Hồ.
Với nhịp chậm, giọng thơ hơi cao, ba
câu thơ cuối của bài một lần nữa khắc họa chân thực mà sâu sắc về hình ảnh
người lính trong thời kì kháng chiến chống Pháp.
Tình cảm đồng chí, đồng đội là tình
cảm thiêng liêng cao đẹp nhất của những người lính. Đó là sức mạnh giúp họ vượt
qua tất cả mọi khó khăn trở ngại, mọi thiếu thốn để chiến thắng kẻ thù. Bài thơ
Đồng chí đặc biệt là ba câu kết như
một lời nhắn nhủ với mọi người : Hãy biết nâng niu và gìn giữ những tình cảm
đẹp trong cuộc sống, phải biết kính trọng những người lính
