Từ
văn học trung đại cho đến văn học hiện đại, từ thơ cổ cho đến thơ mới, vẻ đẹp
thiên nhiên bốn mùa của quê hương đã trở thành những hình ảnh khó phai mờ trong
các tác phẩm của nhà văn, nhà thơ. Chúng ta thấy hình ảnh quê hương hiện ra ở
thơ i vô cùng thân mật, gần gũi, đáng yêu và đầy quen thuộc, gợi bao cảm xúc đẹp
đẽ của con người…
Quê
hương chúng ta vốn có vẻ đẹp dân dã, bình dị của sự sống mơn mởn. Quê hương-cao
cả và thiêng liêng, thân thuộc và bình dị, chúng ta có thể bắt gặp trong bài
thơ “ Mùa xuân nho nhỏ “ của Thanh Hải hay “Sang thu” của Hữu Thỉnh.
Viết
về quê hương, đất nước thì mỗi nhà thơ lại có một cảm nhận riêng. Nếu hình ảnh
đất nước trong bài “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải được soi chiếu qua lăng
kính mùa xuân thì “Sang thu” của Hữu Thỉnh – quê hương, đất nước lại được soi
chiếu qua bức tranh giao mùa cuối hạ sang thu… Thật phong phú, đa dạng mà không
kém phần thú vị.
Thanh
Hải viết bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” khi đất nước vừa thoát khỏi chiến tranh
không lâu, bản thân nhà thơ cũng ở tình trạng sức khỏe hiểm nghèo, nhưng cả cuộc
đời găn bó với quê hương xứ sở làm sao không có những cảm xúc lúc đi xa. Hình ảnh
quê hương, đất nước hiện lên qua cảnh sắc mùa xuân – thiên nhiên xứ Huế tinh
khôi, trong trẻo, đầy sức sống. Mùa xuân của thiên nhiên cũng là mùa xuân của đất
nước con người:
“ Mọc giữa
dòng sông xanh
Một bông
hoa tím biếc
Ơi con
chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa
tay tôi hứng”
Thanh
Hải đưa ta về với thiên nhiên tạo hoá đất trời. Sau những ngày đông lạnh lẽo,
thiên nhiên lại được khoác một tấm áo tươi non, ấm áp của mùa xuân. Mùa xuân đến,
báo hiệu bằng những cảnh sắc thiên nhiên quen thuộc : dòng sông xanh, bông hoa
tím biếc và chim chiền chiện. Mùa xuân đã hiện diện trên toàn cảnh, trên tạo vật
: đất trời, hoa lá, chim muông…. Tô điểm sắc màu cho không gian ấy, có màu xanh
cây cỏ, xanh của dòng sông, màu tím của hoa và cả màu của mây trời :
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông
hoa tím biếc
Ơi con
chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Cảnh sắc thiên nhiên ấy không chỉ đẹp
mà còn sinh động.Từ “mọc” đặt ở đầu câu thơ vang lên như một điểm nhấn, một sự
phát hiện đầy cảm xúc của nhà thơ. Hai câu thơ đầu vẽ nên một không gian mùa
xuân rộng mở tươi tắn với hình ảnh một dòng sông xanh trong chảy hiền hoà. Cái
màu xanh ấy phản ánh được màu xanh của bầu trời, của cây cối hai bên bờ, cái
màu xanh quen thuộc mà ta có thể gặp ở bất kì một con sông nào ở dải đất miền
Trung. Nổi bật trên nền xanh lơ của dòng sông là hình ảnh “một bông hoa tím biếc”,
một hình ảnh thân thuộc của cánh lục bình hay hoa súng mà ta thường gặp ở các
ao hồ sông nước của làng quê mà ta từng gặp trong những vần thơ của khác:
“ Con sông
nhỏ tuổi thơ ta tắm
Vẫn còn
đây nước chẳng đổi dòng
Hoa lục
bình tím cả bờ sông…” ( Lê Anh Xụân)
Màu tím biếc ấy không lẫn vào đâu
được với sắc màu tím Huế thân thương- vốn là nét đặc trưng của những cô gái đất
kinh kỳ với sông Hương núi Ngự. Màu xanh của nước hài hoà với màu tím biếc của
bông hoa tạo nên một nét chấm phá nhẹ nhàng mà sống động. Bức tranh xuân còn được
điểm xuyết thêm bằng âm thanh rộn rã, tưng bừng của con chim chiền chiện hót
vang trời. Tiếng hót của chim, đường nét uốn lượn quanh co của con sông, màu
tím biếc của bông hoa vẽ nên một bức tranh mùa xuân đầy sức sống mãnh liệt
trên quê hương tác giả.
Trước
vẻ đẹp ấy, nhà thơ ngất ngây sung sướng không ngăn được dòng cảm xúc. Những từ
cảm thán “ Ơi”, “ Hót chi” vang lên là tiếng lòng nao nức say sưa của nhà thơ
khi lần đầu tiên phát hiện vẻ đẹp đơn sơ mà say đắm của cảnh vật quê hương.
“ Từng giọt
long lanh rơi
Tôi đưa
tay tôi hứng”
Cụm
từ “ giọt long lanh” gợi lên những liên tưởng phong phú và đầy thi vị. Nó có thể
là giọt sương lấp lánh qua kẽ lá trong buổi sớm mùa xuân tươi đẹp, có thể là giọt
nắng rọi sáng bên thềm, có thể giọt mưa xuân đang rơi…Theo mạch liên tưởng của
bài thơ “ giọt long lanh” còn là giọt âm thanh đổ hồi của con chim chiền chiện…
Hình ảnh có tính chất tượng trưng “tôi đưa tay tôi hứng” là thái độ yêu thương, trân trọng của nhà thơ
trước vả đẹp của đất trời. Nghệ thuật ví ngầm, chuyển đổi cảm giác quả đã đạt tới
mức tinh tế đáng khâm phục. Hai câu thơ đã biểu hiện niềm say sưa, ngây ngất, xốn
xang, rạo rực của nhà thơ trước vẻ đẹp của thiên nhiên, đất trời lúc vào xuân.
Chắc hẳn trong lòng thi sĩ đang dạt dào tình yêu quê hương, đất nước, tình yêu
cuộc đời.
Tạm rời xa
mùa xuân của Thanh Hải ta tìm đến với cái tình non sông đất nước được
khơi nguồn từ cảnh sắc thiên nhiên trong bài “Sang thu” của Hữu Thỉnh,. Thi sĩ
bộc bạch tình yêu đất nước ở nhiều cung
bậc.Hữu Thỉnh với cái nhìn thật tinh tường, một cảm nhận thật sắc nét đã vẽ lại
bức tranh in dấu sự chuyển mình của đất trời qua bài thơ “Sang Thu”.Sang thu của
Hữu Thỉnh giúp ta chiêm ngưỡng lại những giây phút giao mùa tinh tế đầy ý vị mà
bấy lâu nay ta hững hờ. Đó là lúc hồn ta run lên những cảm nhận dung dị. Hình ảnh
đất nước quê hương còn được nhà thơ phác họa qua phút gia thừa cuối hạ sang thu
thật tinh tế và sâu sắc. Bắt đầu từ một khu vườn ngoại ô của vùng đồng bằng Bắc
Bộ :
Bỗng nhận ra
hương ổi
Phả vào trong gió se,
Không
phải là sắc “mơ phai” hay hình ảnh “con nai vàng ngơ ngác” mà là hương ổi thân
quen nơi vườn mẹ đã đánh thức những giác quan tinh tế nhất của nhà thơ.Hương vị
đơn sơ, mộc mạc, đồng nội, rất quen thuộc của quê hương.Câu thơ có hương vị ấm
nồng của chớm thu ở một miền quê nhỏ. Vì sao tín hiệu đầu tiên để tác giả nhận
ra mùa thu là “hương ổi” mà không phải là các hương vị khác? Mùi hương quê nhà
mộc mạc “phả” trong gió thoảng bay trong không gian. Tất cả đến với tác giả nhẹ
nhàng, mà đột ngột quá, thu về với đất trời quê hương, với lòng người mà không
hề báo trước.Cảm giác bất chợt đến với nhà thơ : “bỗng nhận ra” - một sự bất ngờ
mà như đã chờ đợi sẵn từ lâu lắm. Câu thơ không chỉ tả mà còn gợi liên tưởng đến
màu vàng ươm, hương thơm lựng, vị giòn, ngọt, chua chua nơi đầu lưỡi của trái ổi
vườn quê. Câu thơ ngắn mà có cả gió cả hương. Hương là hương ổi, gió là gió se.
Đây là những nét riêng của mùa thu vùng đồi trung du miền Bắc. Gợi được như vậy
hẳn cái tình quê của Hữu Thỉnh phải đậm đà lắm. Nhận ra hương ổi giống như một sự phát hiện nhưng ở đây là phát hiện ra mùi hương vẫn vương vấn mà bấy
lâu nay con người hờ hững. chính vì sự phát hiện ra cái gần gũi xung quanh mình
cho nên con người mới có cảm giác ngỡ ngàng đôi chút bối rối ấy.
Và
không chỉ có thế, cả sương thu như cũng chứa đầy tâm trạng, thong thả, chùng
chình giăng mắc trên khắp nẻo đường thôn :
Sương
chùng chình qua ngõ
Hình
như thu đã về .
Một
hình ảnh đầy ấn tượng. Sương được cảm nhận như một thực thể hữu hình có sự vận
động – một sự vận động chậm rãi. Sương thu đã được nhân hoá, hai chữ “chùng
chình” diễn tả rất thơ bước đi chầm chậm của mùa thu. Đâu chỉ có thế, cái hay của
từ láy “chùng chình” còn là gợi tâm trạng. Sương dềnh dàng hay lòng người đang
tư lự, hay tâm trạng của tác giả cũng “chùng chình”?.Nếu ở câu thơ đầu tiên nhà
thơ “bỗng nhận ra” thu về khá bất ngờ và
đột ngột thì sau khi cảm nhận sương thu, gió thu, thi sĩ vẫn ngỡ ngàng thốt lên
lời thầm thì như tự hỏi : Hình như thu đã về!? Tâm hồn thi sỹ nắm bắt những biến
chuyển nhẹ nhàng, mong manh của tạo vật trong phút giao mùa cũng êm đềm, bâng khuâng như bước đi nhỏ nhẹ của
mùa thu .
Không
gian nghệ thuật của bức tranh thu được mở rộng hơn, cái bỡ ngỡ ban đầu vụt tan
biến đi nhường chỗ cho những rung cảm mãnh liệt trước không gian thu vời vợi :
Sông
được lúc dềnh dàng
Chim
bắt đầu vội vã
Sông
nước đầy nên mới “dềnh dàng” nhẹ trôi như cố tình chậm lại, những đàn chim vội vã
bay về phương nam … Cái “dềnh dàng” của dòng sông là phút hiếm hoi sau
lúc gập ngềnh leo thác nhọc nhằn rồi lại ồ ạt xối xả dưới những cơn mưa rào mùa
hạ. Từ “đựơc lúc" diễn tả cái hiếm hoi thưa thớt. Đã lâu lắm rồi con sông
mới có dịp nghỉ ngơi thanh thản như thế. Nhưng cơn gió heo may lãnh lẽo đầu mùa tràn về
khiến đàn chim phải bắt đầu vội vã bay về phương nam tránh rét. Phép đối và nghệ
thuật tương phản giữa hai câu thơ (dềnh dàng><vội vã) đã được tác giả gửi
gắm vào đó một triết lý : cuộc đời không có giây phút nào phẳng lặng êm đềm, sự
sống vẫn chuyển không ngừng, chính vì thế con người phải biết cách chuẩn bị đầy
đủ để ứng phó và theo kịp mạch chảy của dòng đời.
Không
gian đất trời lại tiếp tục được mở thêm một tầng mới .Không gian thu thư thái,
hữu tình và chứa chan thi vị , đặc biệt là hình ảnh :
Có
đám mây mùa hạ
Vắt
nửa mình sang thu .
Câu
thơ giúp ta hình dung về đám mây mỏng nhẹ, trắng xốp, kéo dài như tấm khăn voan
duyên dáng của người thiếu nữ thảnh thơi, nhẹ nhàng “ vắt nửa mình sang thu”. Đám
mây mùa hạ là hình ảnh độc đáo, thể hiện trí liên tưởng phong phú của tác giả.
Dường như đám mây mùa thu còn vương nắng hạ nên nhà thơ mới có liên tưởng sáng
tạo đến thế.Câu thơ có tính tạo hình không gian những lại có ý nghĩa diễn tả sự
vận động của thời gian : thu bắt đầu sang, hạ chưa qua hết, mùa thu vừa chớm, rất
nhẹ, rất dịu, rất êm, mơ hồ như cả đất trời đang rùng mình thay áo mới .Trong
khoảnh khắc giao mùa, đám mây trên bầu trời cao đã trở thành ranh giới giữa mùa
hạ với mùa thu. Từ “vắt ” mang hiệu quả diễn đạt rất lớn. Nó làm cho đám mây
kia có khả năng nối liền giửa hai mùa thiên nhiên hay nói đúng hơn là mùa hạ và
mùa thu đang chênh vênh giữa một đám mây. Từ cái giây phút giao mùa vô hình trừu
tượng, tác giả đã biến thành sự vật hữu hình cụ thể để người đọc cảm nhận rõ hơn về tín hiệu của mùa thu.
Hình
ảnh thơ đẹp, ngôn từ tinh tế, giọng thơ
êm đềm và những rung động man mác, bâng khuâng của tác giả trong buổi giao mùa
đã tạo nên một dấu ấn không dễ phai mờ trong lòng bao độc giả. Có lẽ vì vậy mà
sau khi đọc “Sang thu” của Hữu Thỉnh ta càng thấy yêu hơn mùa thu thiết tha, nồng hậu của quê nhà.
Mỗi
nhà thơ có cảm nhận riêng về cảnh sắc thiên nhiên, những chiêm nghiệm, những
suy nghĩ về cuộc đời, về con người, tình người trong cuộc sống. nhưng thật cảm động và kính phục biết bao khi
đọc những vần thơ đầy xúc động với hình ảnh thiên nhiên gợi lên thật đẹp. Hai bài thơ để lại trong lòng bao thế hệ bạn
đọc những cảm xúc sâu lắng, khó phai mờ,và vẫn sẽ tiếp tục trường tồn cùng với
những bước đi lên của đất nước, gợi nhắc cho những thế hệ trẻ tình yêu quê
hương đất nước, niềm khát khao được sống, được cống hiến cho đất nước, cho dù
đó là những cống hiến giản dị, nhỏ bé nhưng đầy
ý nghĩa.
