Phạm Tiến Duật là một trong những gương
mặt xuất sắc của thơ ca Việt Nam thời chống Mĩ cứu nước. Ông được gọi là "Viên ngọc Trường Sơn của thơ ca"
bởi thi sĩ đã mang cả hào khí thời đại cùng dãy Trường Sơn vào thơ. Đặc biệt
mảng thơ về người lính lái xe của ông đã để lại ấn tượng thật thú vị, đó là
"Vết xe lăn" nóng bỏng
trong những bài thơ Trường Sơn thời chống Mĩ.
Trong số những vần thơ thông minh, dí dỏm
về người lính lái xe Trường Sơn của Phạm Tiến Duật, phải kể đến Bài thơ về tiểu đội xe không kính.
Bài thơ được viết năm 1969, in trong tập
"Vầng trăng - Quầng lửa".
Hình tượng thơ hết sức độc đáo : những chiếc xe không kính băng băng ra trận
bất chấp hoàn cảnh khắc nghiệt của chiến tranh. Để cuối bài thơ, tác giả đưa ra
một ý tưởng thật bất ngờ - đó là "trái
tim cầm lái":
Không có kính rồi
xe không có đèn
Không có mui xe thùng
xe có xước
Xe
vẫn chạy vì Miền Nam phía trước
Chỉ cần trong xe có
một trái tim
Ở
phần đầu bài thơ, Phạm Tiến Duật đã giải thích rất đơn giản mà sắc sảo : "Không có kính không phải vì xe không
có kính" bởi vì : "Bom giật
bom rung kính vỡ đi rồi". Thật là đơn giản ! Chiến tranh bom đạn tàn
phá. Xe không kính chắn gió vẫn ra trận thanh thản mà ung dung. Hai câu đầu khi
kết, tác giả một lần nữa tả hình dáng của chiếc xe quân sự thời chống Mĩ :
Không
có kính rồi xe không có đèn
Không
có mui xe thùng xe có xước
Đã không kính - gió, bụi, mưa tuôn vào buồng lái, khó khăn chồng chất hơn khi xe
lại không có đèn, rồi không có mui xe thùng xe có xước. Một
hình ảnh trần trụi do chiến tranh gây nên. Người lái xe phải huy động mọi giác
quan, năng lực để lái xe trong mạo hiểm, phiêu lưu. Tất cả đều vượt qua bởi :
Xe
vẫn chạy vì miền Nam phía trước
Chỉ
cần trong xe có một trái tim
Đây là chủ đề sâu thẳm của bài thơ. Đây mới
là điều hệ trọng và thiêng liêng mà cả bài thơ vui nhộn chưa hé lộ. Nhà thơ đã
nói đúng tinh thần thời đại : Xẻ dọc
Trường sơn đi cứu nước - Mà lòng phơi phới dậy tương lai (Tố Hữu). Cả nước
lên đường đánh Mĩ vì Miền Nam ruột thịt. Vậy là trái tim đã giúp những người
lính vượt qua gian khổ trên những chiếc xe không
kính, không đèn, không mui xe... Trái tim rực lửa căm thù giặc Mĩ và nóng
bỏng yêu thương đồng bào miền Nam ấy chính là vẻ đẹp sâu thẳm của tâm hồn Việt Nam
thời đánh Mĩ, là trái tim nhân hậu, thủy chung
của cả dân tộc .
Thơ là thể hiện con người và thời đại
một cách cao đẹp. Phạm Tiến Duật đã thể hiện thành công tâm hồn thế hệ trẻ Việt
Nam yêu nước trong những năm tháng đánh Mĩ hi sinh gian khổ mà vĩ đại của dân
tộc ta.
Chiến tranh đã lùi xa, nhưng thơ Phạm
Tiến Duật và những "Vết xe trên
dãy Trường Sơn" sẽ còn nóng
bỏng trong tâm hồn của những người Việt Nam yêu nước. Những chiếc xe độc
đáo ấy của một thời đã góp phần làm nên huyền tích Trường Sơn.
