Nói đến Nguyễn
Đình Chiểu không những là nói đến một nhà thơ yêu nước tiêu biểu nhất của thời
kỳ đất nước ta bị thực dân Pháp xâm lược cuối thế kỷ XIX mà ông còn được nhân
dân biết đến như một nhà thơ lớn, ca ngợi đạo lí làm người, đề cao tiết hạnh
của người phụ nữ, ca ngợi lòng trung hiếu và hành động vị nghĩa của nam giới mà
tác phẩm Lục Vân Tiên là một minh chứng hùng hồn.
Lục Vân Tiên -
nhân vật chính của tác phẩm, hơn ai hết đã biểu hiện rõ nét lý tưởng của người
anh hùng. Đặc biệt là đoạn trích “Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga” đã
để lại trong lòng người đọc một ấn tượng khó phai mờ về hình ảnh một trang
nghĩa sỹ đánh cướp cứu người.
Lục Vân Tiên là
một nhân vật lý tưởng, nhân vật đẹp nhất trong truyện “Lục Vân Tiên” của
Nguyễn Đình Chiểu. Chàng là con một gia đình thường dân ở quận Đông Thành, một
người học trò khôi ngô, có tài, có đức, văn võ song toàn:
“Có người ở quận
Đông Thành
Tu nhân tích đức
sớm sinh con hiền.
Đặt tên là Lục Vân
Tiên
Tuổi vừa hai tám
nghề chuyên học hành”
Nói theo nhà
văn, nhà phê bình văn học Hoài Thanh: “Trong cuộc đấu tranh giữa cái thiện
và cái ác trong một xã hội suy tàn, Nguyễn Đình Chiểu đã đưa vào trận cả một
đạo quân tưng bừng khí thế, kiên quyết vì chính nghĩa mà chiến đấu và chiến
thắng thì thủ lĩnh đạo quân đó phải là Lục Vân Tiên chớ không phải là
một ai khác”.
Chính Lục Vân
Tiên tiêu biểu cho lý tưởng sống, đạo đức cao đẹp của nhân dân ta lúc bấy giờ.
Chàng là người học rộng, tài cao, văn võ kiêm toàn lại luôn sẵn sàng ra tay cứu
giúp người khác khi hoạn nạn. Vừa từ tạ tôn sư xuống núi, định về kinh ứng thi,
trên đường đi, chợt thấy một đám người khóc than bỏ chạy, chàng liền hỏi chuyện
mới hay có một bọn cướp dữ vừa phá làng xóm và bắt đi hai cô gái. Lục Vân Tiên
không chịu nổi cản bất bình, nổi giận:
Vân Tiên nổi giận
lôi đình
Hỏi thăm lũ nó còn
đình nơi nao.
Tôi xin ra sức anh
hào
Cứu người cho khỏi
lao đao buổi này.
Thấy người mắc
nạn, Lục Vân tiên liền ra tay:
Vân Tiên ghé lại bên
đàng
Bẻ cây làm gậy
nhằm làng xông vô.
Dẫu chỉ mỗi một
mình, bọn cướp thì đông ; dẫu trước đó, dân làng hết sức khuyên chàng tuổi trẻ
không nên dính vào việc này, e sẽ mang hoạ vào thân, nhưng Lục Vân Tiên chủ động
đi tìm cướp, đánh tan chúng để cứu người gặp nạn yếu đuối. Hành động đánh cướp,
trước hết bộc lộ tính cách anh hùng, tài năng và tấm lòng vị nghĩa của Vân
Tiên. Hành động “bẻ cây làm gậy nhằm làng xông vô” của chàng trai Vân
Tiên thật đẹp đẽ và mãnh liệt vì đã khắc hoạ được hình ảnh một chàng trai nghĩa sĩ sẵn sàng trừ ác
giúp dân. Chàng chỉ có một mình, hai tay không trong khi bọn cướp đông người,
gươm giáo đầy đủ, thanh thế lẫy lừng “người đều sợ nó có tài khôn đương”.
Vậy mà Vân Tiên vẫn bẻ cây làm gậy xông vào đánh cướp. Hình ảnh Vân Tiên trong
trận đánh thật dũng mãnh, bất chấp bọn cướp bao vây tứ phía. Lục Vân Tiên đã
dũng cảm “tả đột, hữu xông”, “khác nào Triệu Tử mở vòng Đương Dang”.
Ngay từ phần mở đầu truyện thơ, Nguyễn Đình Chiểu đã giới thiệu Vân Tiên là
người “văn đà khởi phụng đằng giao - võ thêm tam lược lục thao ai bì”.
Thì lúc này, chính là cơ hội để chàng thi thố tài năng võ nghệ của mình. hình
ảnh Vân Tiên tung hoành với chiệc gậy trong tay, tạo một ấn tượng sâu sắc trong
lòng người đọc của mọi thế hệ. Sức mạnh của chàng trai trẻ đã khiến bọn “lâu
la khiếp sợ”:
Lâu la bốn phía vỡ tan
Đều quăng ươm giáo tìm đàng chạy ngay.
Bọn lâu la phải quăng cả vũ khí để chạy tháo thân,
còn tên đầu đảng thì:
Phong Lai trở chẳng kịp tay
Bị Tiên một gậy thác rày thân vong.
Thế là chỉ một mình, Vân Tiên đã tài giỏi dẹp xong
lũ cướp. Nhưng điều đáng quý hơn cả của chàng nghĩa sỹ là thái độ vô tư. Làm
xong việc nghĩa, chàng đã không coi đó là công ơn và từ chối việc đền ơn. Kiều
Nguyệt Nga thì thoát nạn, cảm tạ chàng và xin được đền ơn:
Hà Khê qua
đó cũng gần
Xin theo cùng
thiếp đền ơn cho chàng.
Gặp đây đang lúc
giữa đàng
Của tiền không có,
bạc vàng cũng không.
Tưởng câu báo đức
thù công
Lấy chi cho phỉ
tấm lòng cùng ngươi!
Nhưng Vân Tiên
đã khẳng khái từ chối mọi sự đền đáp:
Vân Tiên nghe nói
liền cười
Làm ơn há dễ trông
người trả ơn.
Nụ cười của
trang nghĩa sỹ này mới đẹp làm sao! Trong nụ cười ấy như hàm chứa cả sự thông
cảm lẫn sự bao dung.
Vân Tiên đã làm
việc nghĩa một cách vô điều kiện và coi đó là lẽ tự nhiên: ở đời là phải thế,
không thể nào khác được. Vân Tiên cứu người mắc nạn là vì nghĩa, đó cùng chính
là lý tưởng mà chàng ôm ấp và thực hiện:
Nhớ câu kiến ngãi
bất vi
Làm người thế ấy
cũng phi anh hùng.
Tóm lại, Lục Vân
Tiên là mẫu người hào hiệp, sẵn mạng trong mình truyền thống trọng nghĩa khinh
tài của dân tộc ta. Phẩm chất cao đẹp ấy đáng được người đời sau truyền tụng,
học tập và phát huy. Lục Vân Tiên cho chúng ta một bài học lớn về tinh thần
nghĩa hiệp, không thể làm ngơ trước tai hoạ và đau khổ của người khác. Trong xã
hội ngày nay, mẫu người như thế không phải là không có. Đọc báo, nghe đài , đọc
sách chúng ta vẫn gặp họ đâu đó ở chỗ này, chỗ khác. Họ xứng đáng được xã hội
biểu dương.
Gấp trang sách
lại, hình ảnh hào hùng của chàng nghĩa sỹ sẵn sàng ra tay “trừ thói hồ đồ
hại dân” vẫn cứ hiện rõ. Trong lời thơ mộc mạc của nhà thơ vẫn âm vang mãi
một tấm gương sáng về tinh thần thượng võ. Ngày nay, đâu phải việc “cứu
khốn, phò nguy” là không cần thiết nữa, do đó, Lục Vân Tiên vẫn góp phần
giúp cho chúng ta sống đẹp hơn và xứng đáng hơn với lời tâm niệm:
“Nhớ câu kiến ngãi
bất vi
Làm người thế ấy
cũng phi anh hùng”.
