Mỗi tác phẩm văn học là là chiếc cầu
nối của nhà văn với bạn đọc .Thông qua tác phẩm văn học nhà văn muốn bày tỏ những
suy nghĩ , cảm xúc , lời nhận xét đánh giá của mình với cuộc đời .Đồng thời
cũng gửi gắm một điều gì đó đến với bạn đọc với mong muốn cuộc sống ngày càng tốt
đẹp hơn .ở Nguyễn Duy cũng như vậy , với bài thơ “Ánh trăng”nhà thơ muốn gửi
vào tác phẩm một lời nhắn nhủ
Lời nhắn gửi của nhà thơ ở trong tác phẩm mà người đọc cảm nhận được là về
cách sống .Đó là hãy sống thuỷ chung , tình nghĩa với con người , quê hương và
đất nước .
Bởi lẽ bài thơ được viết năm 1978 lúc
này đất nước ta đã hoàn toàn thống nhất được ba năm .Cuộc sống đã lùi vào dĩ
vãng .Cuộc sống của mỗi người cũng như của toàn thể đất nước có nhiều đổi thay
.Đời sống vật chất đầy đủ , tinh thần phong phú trong hoàn cảnh sống như vậy
lòng người cungc dễ đổi khác .Từng là người lính tham gia chiến tranh chụi đựng
những ngày gian khổ nay được sống trong hoà bình .Từ thực tế trải nghiệm của
chính cuộc đời mình nhà thơ mới có dịp bày tỏ tình cảm cuả mình .
Lời nhắn nhủ của nhà thơ giống như một
cây chuyện nhỏ với giọng điệu tâm tình .Đây là câu chuyện của chính nhà thơ .
Lời thơ mở đầu như đưa người đọc trở
về với quá khứ tuổi thơ của mình với một giọng kể nhỏ nhẹ
“Hồi nhỏ sống với đồng
với sông rồi
với bể ”.
Hai
câu thơ mười tiếng gieo vần lưng “Đồng – sông ”kết hợp với từ “với ”được nhắc
lại ba lần nhằm diễn tả tuổi thơ của mình được cảm nhận những điều kì thú của
thiên nhiên .Từng được ngắm trăng trên
đông quê , trên dòng sông, trên bãi bể .Đó là một tuổi thơ gắn bó thân
thiết với thiên nhiên .
Đến khi trở thành người lính , sống
ở trong rừng vầng trăng lại thành tri kỉ
.Nhà thơ dùnng từ “tri kỉ” để nói tình cảm của mình với trăng.Điều đó có nghĩa
là biết người như biết mình ..Bạn tri kỷ kà người bạn rất thân , rất hiểu mình
.Như vậy trăng và người lính , với nhà thơ trong những năm tháng ở rừng thgời
chiến tranh đã trở thành đôi bạn tri kỷ không thể rời xa nhau .Người chiến sĩ
có thể nằm ngủ dưới trăng , đứng gác dưới trăng , trăng cùng chia sẻ những gian
lao của cuộc đời người lính .Điều này đã được nhà thơ Chính Hữu thể hiện “đầu
súng trăng treo ”Trăng đã cùng vui niềm vui thắng trận của người chiến sĩ .Rõ
ràng tình cảm của người chiến sĩ và trăng là tình cảm keo sơn gắn bó ,tưởng như
tình cảm đó gắn bó mãi mãi
“Trần trụi với
thiên nhiên
hồn nhiên
như cây cỏ
ngỡ không
bao giờ quên
cái vầng
trăng tình nghĩa ”
Nhà
thơ đã dùng biện pháp nghệ thuật so sánh để làm nổi bật chất trần trụi hồn
nhiên , mộc mạc, chan hoà với cỏ cây , sông nước của núi rừng người lính trong
những năm tháng chiến tranh.Phải chăng đó là biểu hiện của tình yêu thiên nhiên
trong tâm hồn người chiến sĩ .
Đến khổ thơ thứ ba ta thấy giọng
thơ như trầm lắng lại với nét trầm ngâm , suy tư khi kể tới
“Từ hồi về
thành phố
quen ánh điện
của gương
vầng trăng
đi qua ngõ
như người
dưng qua đường”
Câu thơ mở đầu khắc hoạ cái thời điểm
thay đổi của đời người .Đó là lúc về thành phố không còn những năm tháng gian
nan của ngững ngày ở rừng .Câu thơ gợi ra cảnh phồn hoa nơi đô thị tập nập , đời
sống của con người cũng bắt đầu thay đổi .Nhà thơ đã lấy 2 hình ảnh tiêu biểu nhất
“ánh điện của gương”làm biểu tượng cho đời sống vật chất đầy đủ .ánh sáng của
điện đã thay cho ánh sáng của trăng .Bởi thể mà lòng người lúc này cũng thay đổi
.
“Vầng trăng
đi qua ngõ
như người dưng
qua đường”
Vẫn
là vầng trăng xưa , bây giờ vầng trăng ấy lại đi qua ngõ .Phép nhân hoá trong
câu thơ không chie làm cho lời thơ thên sinh động mà còn biến vầng trăng ấy giống
như một con người vời hoàn cảnh rất gần gũi “qua ngõ” Thế nhưng người bạn ấy
bây giờ đã thành người dưng tức là không hề quen biết .Hiện thực xa lạ không ai
nhớ , cũng chẳng ai hay .Sự đổi thay này diễn ra trong lòng người lính .Anh đã
quên đi người bạn năm xưa , người bạn đã từng chịu chung gian khổ ở rừng, cùng gắn bó với anh tuổi
ấu thơ. Giọng thơ thầm thì như lời trò chuyện .Anh đang trò chuyện với chính
mình , suy nghĩ về việc mình đã thay đổi tình cảm quên đi vẻ đẹp của thiên
nhiên,bình dị. Phải chăng , sự suy ngẫm này như một sự sám hối , tự trách mình
.Sống trong hiện tại mà quên đi quá khứ , sống trong hoà bình có đầy đủ vật chất
mà quên đi những ngày gian khổ .
Nhưng nhà thơ không dừng lại ở đó mà
còn sáng tạo ra một cuộc sống chân thật mà cũng rất quen thuộc xảy ra ở đô thị đó là hệ thống đèn điện tắt cả một
không gian phòng buyn-đinh tối om .Người chiến sĩ cũng giống như bao người khác
vội bật tung cửa sổ , đột ngột thấy vầng trăng .Như vậy trăng xưa lại đến với
người vẫn tròn vẫn đẹp và thuỷ chung với
mọi người .Người ngắm trăng và suy ngẫm bâng khuâng “Ngửa mặt lên nhìn mặt ”. Hai
chữ “mặt ”trong một vần thơ , mặt trăng và mặt người đối diện nhau .Trăng chẳng
nói chẳng trách nhưng tâm trạng của người lính có gì đó rưng rưng .Phải chăng
đó là tâm trạng xúc động nghẹn ngào .Nước mắt như trực ứa ra .Bao kỉ niệm đẹp của
một đời người đã ùa về trong tâm trí người chiến sĩ .
“như là đồng
là bể
như là sông là rừng ”
Câu trúc của câu thơ sóng đôi kết hợp
với phép tu từ so sánh , từ “là ”được nhắc lại bốn lần cho ta thấy ngòi bút của
Nguyễn Duy thật tài hoa.Ông đã gợi ta được sự gắn bó chan hoà với thiên nhiên của
người chiến sĩ trong quá khứ. Bởi lẽ nhớ tới đồng, tới sông , tới bể là nói tới
thời ấu thơ , nói tới rừng là nói tới thời chiến tranh. Hai hình ảnh thơ này được
lặp lại ở khổ thơ đầu .Như vậy vầng trăng trong đoạn thơ không chỉ là vẻ đẹp của
thiên nhiên mà còn là biểu tượng của quá khứ tình nghĩa .Vầng trăng ấy cứ tròn
vành vạnh hay chính là quá khứ không thể đổi thay , vẫn thuỷ chung trọn vẹn , tỏa
sáng không hề đòi hỏi một sự đền đáp nào .Chính sự bao dung độ lượng đã đủ làm
cho ta “giật mình ”.Cái giật mình của người chiến sĩ ở đây phải chăng là sự bừng
tỉnh của lương tri , tự nhận thấy mình đã thay đổi trong cách sống quên đi quá
khứ , có điện thì quên trăng .Sống trong thời bình có cuộc sống vật chất đầy đủ
thì quên đi những ngày tháng chiến tranh gian nan mà hào hùng .Quên đi những
người đã từng gắn bó với mình , quên đi những người đã bỏ công sức , máu xương
để tạo dựng lên cuộc sống hôm nay .Đằng sau cái giật mình ấy người đọc cảm nhận được niềm ân hận day dứt của một con người đã
nghiêm khắc nhìn thẳng vào mình để nhận
ra cái sai của mình
Đọc bài thơ người đọc đều cảm nhận thấy đây không chỉ là câu chuyện
riêng của nhà thơ mà cũng là chuyện của mình .Từ câu chuyện ấy gợi ra cho người
đọc sự suy ngẫm và liên tưởng tới cách sống của chính mình .Đừng vong ân bội
ngghĩa mà phải sống ân tình thuỷ chung , phải tình ngghĩa sắc son với bạn bè ,
đồng chí và nhân dân .Không những vậy mỗi bản thân con người cũng đều tự rút ra
cho mình một bài học :được hưởng cuộc sống hoà bình hôm nay phải nhớ tới công
sức của biết bao thế hệ cha anh tạo dựng lên giang sơn gấm vóc này .Ta khôn lớn
trưởng thành như ngày hôm nay phải biết nhớ tới công ơn của ông bà , cha mẹ ,
thày cô. Lịch sử đất nước ta được xây dựng suốt 4 nghìn năm .Có được ngày hôm
nay phải nhớ về cội nguồn .
Như vậy bài thơ đặt ra một vấn đề
về cách sống ân tình, thuỷ chung , một đạo lý “uống nước nhớ nguồn ”.Bởi thế “Ánh
trăng ” là một bài thơ hay .Nhà thơ tâm sự với bạn đọc những điều sâu kín nơi
lòng mình nhưng cũng là để gửi tới người
đọc một bức thông điệp về cách sống đẹp trong hoàn cảnh đất nước hoà bình .
