Thiên nhiên luôn là đề tài bất tận của thi ca. Và mùa thu được xem là thời điểm khiến thi sĩ rung cảm, gửi gắm nhiều tâm tư, tình cảm nhất. Hữu Thỉnh, với trái tim yêu mến thiên nhiên, cuộc đời, cũng đã biết nên áng thơ Sang thu. Bài thơ không chỉ là cảm nhận tinh tế của tác giả về những tín hiệu mùa thu, miêu tả rõ nét những biến chuyển tinh tế của không gian đất trời; mà con gửi gắm những tâm tư, suy ngẫm sâu sắc, nhiều trải nghiệm của một tác giả đã kinh qua nhiều thử thách. Ta sẽ thấy rõ được những suy ngẫm ấy được bộc lộ một cách rất thơ, rất đời. Và những cảm nhận của tác giả khi tiết trời chuyển sang thu đã được thể hiện rõ nét nhất ở khổ thơ cuối:
Vẫn
còn bao nhiêu nắng
Đã
vơi dần cơn mưa
Sấm
cũng bớt bất ngờ
Trên
hàng cây đứng tuổi.
Bài
thơ Sang thu được viết vào năm 1977, là những cảm nhận tinh tế, sâu sắc của tác
giả Hữu Thỉnh về sự biến đổi của đất trời từ cuối hạ sang đầu thu. Đây là một bức
tranh thu trong sáng, yên bình ở vùng nông thôn nơi đồng bằng Bắc Bộ. Mặc dù đã
có rất nhiều những bài thơ nổi tiếng viết về mùa thu, thế nhưng những lời thơ của
hữu thỉnh vẫn mang rất nhiều nét độc đáo, nổi bật, chiếm một vị trí không thể
thay thế trong nền văn học Việt Nam. Lời thơ của Hữu Thịnh luôn mang cảm xúc
bâng khuâng, vấn vương trước thiên nhiên, đất trời. Những biến chuyển tinh tế,
nhẹ nhàng của không gian, qua lời thơ của ông trở nên gần gũi, mang đậm thích
tâm hồn Việt với nhiều xúc cảm mãnh liệt. Chính vì thế, thơ Hữu Thỉnh dễ nghe,
dễ cảm, ám ảnh tâm trí người đọc và nương lại trong tâm hồn mỗi người những suy
ngẫm khó diễn tả thành lời.
Đọc
Sang thu, ta cảm nhận được cảnh vật như trở nên vừa hư vừa thực, rất nên thơ và
giàu sức tưởng tượng độc đáo. Nhà thơ Hữu Thỉnh hẳn phải là người có tâm hồn
tinh tế cùng với tình yêu tha thiết với thiên nhiên và đất nước mới có thể sáng
tạo nên những vần thơ đặc sắc này. Từ những rung động mãnh liệt và xúc cảm xuyến
xang khi đất trời vào thu, nhà thơ chuyển sang giọng điệu chiêm nghiệm và suy
ngẫm sâu xa.
Khoảnh
khắc giao mùa chính là sợi dây liên kết nội dung các khổ thơ lại với nhau.
Trong mỗi khổ thơ, song hành với những hình ảnh “sang thu” luôn có hình bóng của
sắc hạ:
Vẫn
còn bao nhiêu nắng
Đã
vơi dần cơn mưa
Sấm
cũng bớt bất ngờ
Nắng
hạ vốn gay gắt, chói chang nên nó vẫn còn lưu lại ở nơi này, chốn nọ, cứ như thể
nó được mùa hạ giao phó nhiệm vụ gợi nhắc tất cả những gì đang tồn tại ở thời
điểm này những hình ảnh của ngày hè. Nắng còn đó, mưa không vội đi và sấm cũng
chẳng muốn rời. Nhưng tất cả đang vận động trong các trạng
thái “vơi”, “bớt”. “Vẫn còn” “vơi dần” “cũng bớt” đã diễn tả mức
độ giảm dần của hiện tượng khi đất trời sang thu. Sự chuyển biến đó đã được cảm
nhận sâu sắc qua tâm hồn tinh tế và nhạy cảm của nhà thơ. Những thay đổi của thời
tiết được nhà thơ phát hiện một cách đầy tinh tế. Là sấm, là mưa, nắng, là những
hiện tượng điển hình của mùa hạ nhưng đã có sự thay đổi mức độ trong cái khoảnh
khắc giao mùa. Giờ đây, vào khoảnh khắc giao mùa, nắng cuối hạ dù vẫn còn nồng,
còn sáng chói nhưng cũng đã yếu dần, nhạt dần, bởi gió se đã đến. Cơn gió đổi
mùa đã làm dịu đi cái gay gắt của thiên nhiên, khiến ánh nắng không còn chói
chang, dữ dội, khiến con người khó chịu nữa. Vào mưa cũng đã ít đi. Nếu như cơn
mưa mùa hạ chút đến chợt đi thì giờ đây dường như đã hiền hòa hơn, “vơi” đi. Ở
đây, tác giả đã sử dụng từ “vơi” có giá trị gợi tả sâu sắc. Nó giúp diễn tả rõ
nét cái thưa dần, ít dần, hết dần của những cơn mưa rào bất ngờ, ào ạt, xối xả
của mùa hạ. Cuối hạ, đầu thu, không chỉ có anh nắng dịu đi, cơn
mưa chậm lại, mà sấm cũng thưa thớt dần. Chúng không còn dữ dội để có thể làm
lay động hàng cây nữa. Thiên nhiên dường như cũng dịu dàng hơn, ưu ái hơn đối với
mùa thu. Chính điều đó đã làm cho mùa thu trở nên dịu nhẹ, tinh tế, làm con người
ta xao xuyến. Những bất chợt của cơn mưa ngày hè, những dữ dội của sấm mùa hạ
đã thưa vắng dần như thầm muốn để lại không chỉ cho “hàng cây đứng tuổi”,
mà còn cả các sự vật ở lại, trong đó có cả con người, một khoảnh khắc bình yên.
Nhìn
cảnh vật sang thu buổi giao mùa, từ ngoại cảnh ấy mà nhà thơ suy ngẫm về cuộc đời.
“Sấm" và “hàng cây đứng tuổi'' là những ẩn dụ tạo nên tính hàm nghĩa của
bài Sang thu. Nắng, mưa, sấm là những biến động của thiên nhiên, còn mang ý
nghĩa tượng trưng cho những thay đổi, biến đổi, những khó khăn thử thách trong
cuộc đời. Hình ảnh “hàng cây đứng tuổi" là một ẩn dụ nói về lớp người đã từng
trải, được tôi luyện trong nhiều gian khổ, khó khăn:
Sấm
cũng bớt bất ngờ
Trên
hàng cây đứng tuổi.
Ở
đây, tác giả không dùng từ “cây” mà là “hàng cây” để ám chỉ sự khăng khít, đoàn
kết bền chặt. Đó là một thế hệ những con người đã trải qua biết bao khó khăn, vấp
ngã, thất bại của cuộc sống. Những thăng trầm ấy của cuộc đời đã tôi luyện cho
con người ta bản lĩnh vững vàng, không còn bất ngờ trước những biến đổi của thời
gian, của hoàn cảnh nữa. Chính những sự từng trải ấy đã khiến họ trở nên mạnh mẽ,
kiên cường, biết cách đối mặt với giông tố, khó khăn. Họ không còn xao động,
lung lay, trước những cơn “sấm” ồn ã mà trở nên bình ổn, vững vàng hơn. Thông
qua lời thơ, tác giả Hữu Thỉnh muốn gửi gắm một quan điểm nhân sinh sâu sắc.
Cũng giống như mùa thu yên bình và lặng lẽ, con người ta khi đã đến cái tuổi xế
chiều, khi đã trải qua những năm tháng bão giông của cuộc đời, sẽ chẳng còn những
bồng bột, nông nổi nữa. Đối mặt với những khó khăn, thử thách, ta sẽ thật bình
tĩnh và nhẹ nhàng để cảm nhận, suy ngẫm, suy tư và bước qua nó một cách bình thản
nhất.
Khổ
thơ đã gieo vào lòng người những cảm xúc lạ lẫm, bao triết lí, suy ngẫm, sâu xa
về mùa thu đời người và nỗi niềm của thi nhân- nỗi niềm của một người mới trải
qua chiến tranh nên tâm hồn yêu say đắm non sông đất nước. Trưởng thành trong
quân đội, tác giả Hữu Thỉnh ý thức sâu sắc được giá trị của sự sống, của tự do.
Được tôi luyện trải qua những khó khăn của cuộc đời, lời thơ của Hữu Thỉnh vừa
sâu sắc lại vừa tinh tế. Ông không dùng đao to búa lớn để nói về cuộc đời mà chỉ
nhẹ nhàng bộc lộ thông qua những hình ảnh thiên nhiên. Sâu xa hơn nữa, tác giả
Hữu Thỉnh muốn hướng đến tình yêu Tổ quốc thiết tha, mãnh liệt. Ông đã bày tỏ
thái độ ngợi ca, ngưỡng mộ sức mạnh dũng cảm, kiên cường, kiên trung bất khuất
và đoàn kết một lòng của dân tộc Việt Nam. Điều đó đã tồn tại trong suốt những
năm tháng chiến đấu gian khổ của nhân dân trong công cuộc bảo vệ nền độc lập, tự
do, hòa bình cho dân tộc. Và đến bây giờ, những phẩm chất quý giá ấy vẫn được kế
thừa, tiếp nối đến tận mai sau.
Thi
phẩm thành công với thể thơ năm chữ, cùng với nhiều hình ảnh đẹp, tinh tế và
giàu sức tạo hình. Bên cạnh đó, ngôn ngữ dung dị, đầy trong sáng và giàu sức biểu
đạt đã diễn tả sinh động sự biến chuyển của đất trời khi sang thu cũng như tâm
hồn nhạy cảm và tinh tế của nhà thơ Hữu Thỉnh. Bài thơ Sang thu đã đem đến cho
người đọc những dư âm sâu sắc, kéo dài và lan tỏa mãi trong tâm hồn.
Hữu
Thỉnh đã góp phần vào thơ ca Việt Nam một cách nhìn riêng, sự sáng tạo về mùa
thu, khẳng định vị trí của mình trên con đường nghệ thuật, đồng thời làm lay động
bao trái tim đọc giả, bồi đắp thêm tình yêu quê hương đất nước cho mỗi con người.
Đặc biệt, với khổ cuối bài “Sang thu”, qua những chiêm nghiệm sâu sắc, nhà thơ
đã truyền đến người đọc những rung động sâu sắc về ý nghĩa cuộc đời con người
trong bao la thời gian. Và có lẽ, dù ở độ tuổi nào, khi ngẫm lại
triết lý mà tác giả gửi gắm, ta lại có thêm niềm tin và động lực để bước tiếp
trên đường đời.
