(Bài viết chưa chỉnh sửa)
Trong lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ diễn ra ác
liệt nhất, không chỉ các chàng trai mà các cô gái thanh niên cũng xung phong ra
chiến trường, tham gia vào cuộc chiến tranh để dành lại độc lập cho dân tộc. Đó
cũng chính là đề tài gợi nguồn cảm hứng cho các nhà văn, nhà thơ lúc bấy giờ.
Với khả năng sáng tạo và xây dựng hình tượng sống động cùng với những ngày
tháng lăn lộn nơi chiến trường, Lê Minh Khuê đã khắc họa thành công hình ảnh
những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn với những vẻ đẹp
kì diệu của tâm hồn, lòng dũng cảm và tình đồng đội thân thương qua truyện ngắn
“Những ngôi sao xa xôi”. Tiêu biểu là nhân vật Phương Định_ nhân vật chính của
truyện
Lê Minh Khuê là một cây bút nữ chuyên viết
truyện ngắn. Trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc, ngòi bút
của bà trong chiến tranh luôn hướng về cuộc sống chiến đấu của tuổi trẻ trên
tuyến đường Trường Sơn. Truyện ngắn “Những ngôi sao xa xôi” là một trong những
tác phẩm tiêu biểu của bà viết về đề tài này. Tác phẩm được bà sáng tác vào năm
1971, lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc diễn ra hết sức ác liệt. Bài
thơ là một bức tranh sinh động về cuộc kháng chiến với những ngôi sao mà ánh
sáng của nó chiếu rọi trong lòng ta – ánh sáng của chủ nghĩa anh hùng cách
mạng. Đó là những cô trinh sát mặt đường giữa bụi mù Trường Sơn.
Truyện
xoay quanh nhân vật chính là Phương Định – một cô gái thanh niên xung phong
sống cùng đồng đội, Thao, Nho, trên cao điểm, giữa một vùng trọng điểm ở tuyến
đường Trường Sơn. Công việc của họ tuy vất vả và nguy hiểm nhưng các cô vẫn có
những giây phút hồn nhiên, thơ mộng của tuổi trẻ. Trong một lần phá bom, Nho bị
thương, Phương Định và Thao đã chăm sóc rất tận tình. Cũng là lúc có một trận
mưa đá ào xuống, Phương Định được sống lại với niềm vui trẻ thơ và cô lại nhớ
về thành phố và gia đình.
Phương
Định có hoàn cảnh sống và chiến đấu rất khó khăn, gian khổ. Họ sống trên một
cao điểm, trọng điểm ở tuyến đường Trường Sơn giữa mênh mông khói bụi và bom
đạn hủy diệt của kẻ thù. Công việc của họ là “đo khối lượng đất lấp vào hố bom,
đếm bom chưa nổ và nếu cần thì phá bom”. Các cô phải đối diện với thần chết
từng phút, từng giờ, “thần kinh căng như chão, tim đập bất chấp cả nhip điệu
chân chạy mà vẫn biết rằng khắp chung quanh có nhiều quả bom chưa nổ.Trong “lúc
đơn vị thường ra đường vào lúc mặt trời lặn và làm việc có khi suốt đêm” thì
các cô, tổ trinh sát mặt đường, phải chạy trên cao điểm cả ban ngày, dưới cái
nóng trên 30 độ. Từ cao điểm trở về, mặt các cô ai cũng “hai con mắt lấp lánh”,
“cười thì hàm răng lóa lên khuôn mặt nhem nhuốc”. Nhiệm vụ của họ thật quan
trọng nhưng cũng đầy gian khổ, hi sinh, thể hiện phần nào hiện thực cuộc chiến
đầy khắc nghiệt. Và cũng từ đó, ta thấy sáng ngời lên tinh thần yêu nước, đầy
quả cảm của các cô gái thanh niên xung phong
Phương Định là một cô gái Hà Nội vào chiến
trường. Ấn tượng đầu tiên về cô là vẻ bề ngoài đáng yêu, trẻ trung, xinh xắn và
đầy sức sống. Cô có “hai bím tóc dày, tương đối mềm, một cái cổ cao, kiêu hãnh
như đài hoa lòa kèn”. Đặc biệt, cô có đôi mắt với ánh cái nhìn sao mà xa xăm.
Chẳng phải ngẫu nhiên mà các anh pháo thủ và lái xe lại hay hỏi thăm cô, hay
“viết những thư dài gửi đường dây”, “mặc dù có thể chào nhau hằng ngày”. Phương
Định cảm nhận được điều đó, cô cảm thấy vui và tự hào nhưng chưa dành tình cảm
cho một ai. Cô chỉ thích ngắm mình trong gương và làm điệu hoặc có vẻ kiêu kì
một cách đáng yêu khi thấy các đồng đội của mình tiếp xúc với một anh bộ đội
nói giỏi nào đó.
Phương Định vừa bước qua tuổi học trò hồn nhiên,
vô tư lự. Cô mang theo vào chiến trường Trường Sơn đầy ác liệt cả những nét
đáng yêu của một cô gái tuổi mới lớn, mang theo cả một tâm hồn mơ mộng, rất hồn
nhiên, yêu đời. Cô mê hát. Sống trong hoàn cảnh ác liệt của bom đạn trên chiến
trường Trường Sơn, lúc nào cũng cận kề với cái chết, cô vẫn không bỏ
đi sở thích của mình. “Thường cứ thuộc một điệu nhạc nào đó rồi bịa ra lời mà
hát. Lời tôi bịa lộn xộn mà ngớ ngẩn đến tôi cũng phải ngạc nhiên, đôi khi bò
ra mà cười một mình “Tuy vậy, chị Thao vẫn say mê chép những lời bài hát mà
Định bịa ra. Cô thích rất nhiều bài, “thích Ca-chiu-sa của Hồng quân Liên Xô.
Thích ngồi bó gối mơ màng: “Về đây khi mái tóc còn xanh xanh..”Đó là dân ca Ý
trữ tình giàu có”. Cô hát trong những khoảnh khắc “im lặng” khi máy bay trinh
sát rè rè trên đầu, khi cơn bão lửa sắp chụp xuống cao điểm. Cô hát để động
viên đồng đội và cũng là để động viên chính bản thân mình, để gửi vào trong
tiếng hát nỗi khát khao của tuổi trẻ, của người chiến sĩ, mong được trở về quê
hương yêu dấu, được gặp lại người yêu sau bao nhiêu nhớ nhung, chờ đợi.
Phương Định sống với những kỉ niệm của
tuổi thiếu nữ vô tư giữa gia đình và thành phố Hà Nội thân yêu. Gặp một trận
mưa đá, ở cô lập tức toát lên một niềm vui con trẻ, niềm vui ấy nở tung ra, say
sưa, tràn đầy. Cô nhặt những hạt mưa đá để rồi bâng khuâng ngơ ngác khi thấy nó
tan biến bất ngờ, cũng nhanh như khi nó ập đến. “Tôi bỗng thẫn thờ,
tiếc không nói nỗi...Tôi nhớ một cái gì đấy, hình như mẹ tôi, cái cửa sổ hoặc
những ngôi sao to trên bầu trời thành phố” Tất cả mọi kỉ niệm đẹp nhất ở thành
phố Hà Nội, về mẹ, về tuổi thiếu nữ trong sáng, vô tư như ùa về, xoáy mạnh
trong lòng cô gái. Chính những kỉ niệm đó đã làm dịu mát tâm hồn cô trong hoàn
cảnh khốc liệt của chiến tranh.
Cũng như bao cô gái thanh niên xung phong
khác, ở Phương Định nổi bật lên tinh thần dũng cảm, thái độ bình tĩnh vượt lên
mọi hiểm nguy. Điều đó được thể hiện cụ thể qua một lần phá bom trên cao điểm ở
Trường Sơn. Sau những đợt thả bom của giặc, Định cùng đồng đội chạy lên cao điểm
để làm nhiệm vụ, nơi vẫn còn có những quả bom chưa nổ. Không gian lúc đó vắng
lặng đến phát sợ. Nhưng cô không hề sợ hãi. Cô có cảm giác như các chiến sĩ
đang dõi theo mình, vì vậy mà cô cảm thấy an tâm hơn. Cô quyết định không đi
khom, bởi một lý do rất đơn giản “Các anh ấy không thích cái kiểu đi khom khi
có thể cứ đường hoàng mà bước tới.” Cảm giác ấy vừa thể hiện lòng tự trọng, vừa
là ý chí mạnh mẽ giúp cô dũng cảm vượt qua mọi hiểm nguy.
Phương Định “dùng xẻng nhỏ đào đất dưới quả
bom”. Quả bom nằm lạnh lùng. Lưỡi xẻng thỉnh thoảng lại chạm vào quả bom, một
tiếng động sắc đến gai người vang lên, cứa vào da thịt cô. “Tôi rùng mình và
bỗng thấy tại sao mình làm quá chậm. Nhanh lên một tí. Vỏ quả bom nóng. Một dấu
hiệu chẳng lành” Cách miêu tả của tác giả thật tài tình, khiến cho người đọc
cũng có thể cảm nhận được âm thanh của hai vật bằng sắt chạm vào nhau rồi lại
cảm thấy rùng mình như Định, càng thấy rõ hơn sự bình tĩnh, gan dạ của cô.
Những lúc đối mặt với quả bom sắt lạnh lùng,
cô cũng có nghĩ đến cái chết. “Nhưng một cái chết rất mờ nhạt, không cụ thể”.
Đó chỉ là một ý nghĩ thoáng qua. Còn điều mà cô quan tâm lúc này là “liệu mìn
có nổ không, bom có nổ không? Không thì làm cách nào để châm mìn lần thứ
hai?”Trong suy nghĩ của Định, cô luôn cố gắng hoàn thành nhiệm vụ thật tốt dù
có phải hi sinh. Cảm xúc, suy nghĩ chân thật ấy của cô đã truyền sang người đọc
nhiều đồng cảm, yêu mến, trân trọng và kính phục. Chính nhờ sự gan góc, dũng
cảm và tinh thần trách nhiệm cao đã giúp Định thực hiện tốt công việc của mình.
Một cô gái như muôn ngàn cô gái khác trên tuyến đường Trường Sơn, đang hàng giờ
dệt nên những kì tích cho Tổ quốc thân thương: Những con đường bằng phẳng để
các chuyến xe vượt Trường Sơn tiến vào Nam.
Công việc “chọc giận thần chết” đã trở nên quen
thuộc với cô, là công việc hàng ngày, nhưng nó không làm cho tâm hồn cô trở nên
chai lì, khô cứng. Ở Định, ta còn thấy thường trực một tình cảm đồng đội, đồng
chí nồng ấm. Cô luôn yêu thương trìu mến và quan tâm đến đồng đội. Cô lo lắng
cho chị Thao lên cao điểm chưa về đến nỗi “nói như gắt vào máy” khi đại đội
trưởng hỏi tình hình. Cô vỗ về và chăm sóc cho Nho tận tình như một cô y tá khi
Nho bị thương lúc phá bom: “moi đất, bế Nho đặt lên đùi mình”, “rửa cho Nho
bằng nước đun sôi trên bếp than”, “tiêm cho Nho” rồi “pha sữa trong cái ca
sắt”. Sự chăm sóc tận tình của Định đã giúp Nho khỏe lại nhanh chóng. Ba cô gái
thanh niên xung phong tuy với tính cách khác nhau nhưng họ yêu thương nhau và
đối xử với nhau như chị em ruột thịt. Cô còn dành tình cảm trân trọng, yêu mến
của mình cho những người chiến sĩ đang trực tiếp cầm súng chiến đấu trên chiến
trường. Trong suy nghĩ của cô, “những người đẹp nhất, thông minh, can đảm và
cao thượng nhất là những người mặc quân phục có ngôi sao trên mũ.” Tình đồng
đội, đồng chí của Phương Định thật thiêng liêng, cao cả và đáng quý. Chính điều
đó đã tiếp thêm sức mạnh cho cô để cô làm tốt nhiệm vụ của mình. Có được trang
viết này cũng một phần xuất phát từ tâm hồn giàu tình cảm của cây bút Lê Minh
Khuê.
Thành công nhất trong truyện là nghệ thuật
miêu tả tâm lý nhân vật. Truyện được miêu tả theo ngôi thứ nhất, cũng là nhân
vật chính, tạo điều kiện để tác giả tập trung miêu tả thế giới nội tâm của nhân
vật chính, làm cho câu chuyện diễn tả một cách chân thật, tự nhiên cảm xúc, tâm
trạng của những người chiến sĩ. Nhan đề truyện xuất phát từ ánh nhìn của Phương
Định, những ngôi sao xa xăm trên bầu trời gợi nhiều cảm xúc. Bên cạnh đó, vẻ
đep tâm hồn của ba cô gái thật lấp lánh, lãng mạn giữa hiện thực khắc nghiệt
như những ngôi sao xa xôi, lấp lánh trên bầu trời cao rộng.
Trường Sơn là nơi thử thách ý chí, khí phách
con người Việt Nam. Chính những con người như Phương Định, Thao, Nho đã xướng
nên bài ca tuyệt đẹp của “những bông hoa trên tuyến lửa” anh hùng. Giữa sự ác
liệt của chiến tranh, vẻ đẹp của họ vẫn tỏa sáng. Sức trẻ, lòng yêu nước, khát
vọng hòa bình đã tạo nên sức mạnh cho cuộc kháng chiến gian khổ mà anh hùng. Họ
vốn chỉ là những con người rất đỗi bình thường nhưng đã góp phần tạo nên những
kì tích anh hùng cho dân tộc:
“Em
là người thanh niên xung phong
Không
có súng chỉ có đôi vai tải đạn
Giữa
tầm đạn thù tấm lòng dũng cảm
Em
vượt đường dài tiếp thêm lửa chiến công”
Tóm lại, truyện “Những ngôi sao xa xôi”
của Lê Minh Khuê đã làm sống lại trong mọi người hình ảnh tuyệt đẹp của những
cô gái thanh niên xung phong thời kháng chiến chống Mỹ với tâm hồn trong sáng,
mơ mộng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ, hy sinh nhưng
rất hồn nhiên, lạc quan. Phương Định, tuy chỉ là một ngôi sao bé nhỏ, nhưng sẽ
luôn tỏa sáng, sáng lấp lánh trên bầu trời Việt Nam. Các cô mãi là những hình
ảnh đẹp, tiêu biểu cho thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kì kháng chiến.
(Bài của em Phạm Lê Nhã Đoan - Hs Trần Đại
Nghĩa - NH: 2009-2010)
Nguồn : Thầy đồ Nguyễn Long Giang
