Ai
đã từng đọc “ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của Nguyễn Khoa Điềm
chắc chắn không thể quên được tình cảm yêu thương nồng thắm của người mẹ Tà ôi
vừa địu con vừa làm rẫy. Nhạc điệu qua mỗi khúc ru là những
cung bậc tình cảm khác nhau của người mẹ đối với đứa con, với quê hương đất
nước. Cùng mạch chủ đề này, nhà thơ người dân tộc Tày - Y Phương cũng có bài
thơ “ Nói với con”. Mượn lời của người cha nói với con, nhà thơ gợi về cội
nguồn sinh dưỡng của mỗi con người, bộc lộ niềm tự hào, sức sống mạnh mẽ bền bỉ
của quê hương mình.
Nhận
xét về bài thơ “Nói với con ” của
Y Phương, SGK Ngữ Văn 9 – Tập 2 – Trang 74 có viết : “Y
Phương đã ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương và dân
tộc mình ”. Quan việc phân tích đoạn
hai của bài thơ, chúng ta sẽ làm sáng tỏ nhận định này.
“
Người đồng mình thương lắm con ơi
…
Nghe
con ”
Cách
diễn đạt độc đáo ấy còn được thể hiện ở những câu thơ tiếp theo:
“
Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao
đo nỗi buồn
Xa
nuôi chí lớn”
Giai
điệu Người đồng mình… một
lần nữa lại cất lên đầy yêu mến tự hào. Người cha muốn khẳng định với con về vẻ
đẹp tâm hồn, truyền thống của quê hương làng bản. Đó là sức mạnh truyền thống
dân tộc, lòng thuỷ chung với quê hương. Hai câu thơ bốn chữ được xếp đối nhau
như tục ngữ, đã đúc kết một thái độ một phương châm ứng xử cao quý của người
đồng mình,
lấy chiều cao của trời, của núi để “đo
nỗi buồn”, lấy chiều xa của đất, của
rừng để “nuôi chí lớn”.
Tứ thơ đầy phóng khoáng thể hiện một bản lĩnh sống cao đẹp của người dân miền
núi. Họ sống vất vả mà mạnh mẽ,
khoáng đạt, họ bền bỉ gắn bó với quê hương mặc dầu còn lắm đói nghèo, cực nhọc.
Đọc các câu thơ, ta như bắt gặp lại tầm vóc kì vĩ của những anh hùng Đăm San,
Xinh Nhã trong các bản trường ca bất hủ của núi rừng Tây Nguyên.
Từ
đó, người cha bộc lộ mong muốn thiết tha đối với con :
Dẫu
làm sao thì cha vẫn muốn
Sống
trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc
Lời
tâm tình của cha cũng là lời
khuyên răn con phải biết trân trọng mảnh đất quê hương, nơi mình sinh ra và lớn
lên. Cha mong con phải biết sống hồn nhiên cần cù lạc quan để vượt qua gian
khó. Trong câu thơ, ta bắt gặp những hình ảnh ẩn dụ, so sánh, thành ngữ dân
gian. Điệp ngữ“ sống” vang lên ba lần như lời khẳng định một tâm thế,
một bản lĩnh, một dáng đứng… của “người đồng mình”. Lời thơ giản dị mà thấm thía, lay động tâm hồn. Điều người cha
vẫn muốn vẫn hi vọng ở con là phải sống thuỷ chung tình nghĩa với quê hương,
biết chấp nhận và vượt qua thử thách gian nan bằng ý chí niềm tin của mình. Lời
khuyên ấy cũng chính là bài học đạo lí làm người.
Những câu thơ tiếp theo là lời khẳng
định với con, “ người đồng mình” tuy mộc mạc thô sơ nhưng không nhỏ bé:
“ Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê
hương
Còn quê hương thì làm phong tục”
Ta lại bắt gặp lối diễn đạt đầy hình tượng vốn
là nét đặc trưng của thơ ca miền
núi: “ thô sơ da thịt”, “ nhỏ bé”, “tự đục
đá kê cao quê hương”.. Qua những hình ảnh cụ thể ấy, người cha khái quát
lên thành bản lĩnh sống, tinh thần tự tôn, ý thức bảo tồn nguồn cội của những “người đồng mình”.Sự đối lập giữa yếu
tố bên ngoài "thô sơ da thịt" với yếu tố tâm hồn “chẳng mấy ai nhỏ bé” là lời khẳng định đầy tự hào về người đồng mình. Họ có ý chí tự lực tự cường, tự làm chủ
cuộc sống của mình. Qua sự liên tưởng phong phú sáng tạo "tự đục đá kê cao quê hương ",người cha muốn khẳng định, chính những con
người mộc mạc chân chất ấy bằng sự lao động cần cù nhẫn nại hằng ngày đã làm
nên quê hương với những phong tục tập quán tốt đẹp. Họ đã giữ gìn bản sắc dân
tộc, góp phần làm rạng rỡ quê hương, và người cha muốn con yêu quý và tự hào
những đức tính cao đẹp ấy.
Cả đoạn thơ như âm vang trong những lời tự hào
,sự gắn bó và tình yêu tha thiết của người cha về quê hương .Nó như trở thành
một hành khúc mạnh mẽ ngợi ca quê hương .Và, lời nhắc nhở của người cha kết
lại bản hành khúc của quê hương lại càng trở nên tha thiết:
“ Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con”
Mai sau, “ lên đường”
để bay đến những chân trời xa, người cha ân cần căn dặn con không bao giờ được
sống tầm thường, nhỏ bé , phải biết giữ lấy cốt cách giản dị mộc mạc của
người lao động, phải làm những điều cao thượng lớn lao.
Điều lớn lao nhất mà người cha muốn truyền
cho con chính là lòng tự hào với quê hương và niềm tự tin khi bước vào đời.
Nói với con mà chính là cha đã trao tặng cho con. Cha đã vun đắp cho con những
tình cảm tốt đẹp , cho con một hành trang quý và đã sẵn sàng tung cánh cho
con bay đi khắp mọi nơi.
Từ Nghe con kết thúc bài thơ vang
lên thật nhỏ nhẹ, là lời dặn dò ân cần tha thiết mà người cha gửi gắm hết cho
con.
Bài thơ không dài với 28 câu thơ tự do, tất
cả bay theo cảm xúc tự nhiên ,dạt dào của ý thơ. Giọng thơ tha thiết, trìu
mến, hình ảnh thơ vừa cụ thể, mộc mạc,cô đọng mà vừa phong phú, sinh động,
giàu chất thơ. Nhà thơ Y Phương đã thấu hiểu và lột tả được tâm hồn tính cách,
tình cảm của người dân miền núi. Khúc tâm tình của người cha trong thơ cũng là
lời dặn dò của lớp người trước gửi trao thế hệ mai sau.
Nguồn : Thầy đồ Nguyễn Long Giang
