Thanh Hải là nhà thơ xứ Huế. Vùng đất hữu tình
có con sông Hương thơ mộng và núi Ngự trang nghiêm vun đắp cho hồn thơ
Thanh Hải bay cao. Trưởng thành qua hai cuộc kháng chiến trường kì của dân tộc,
Thanh Hải là một trong những cây bút có công trong việc xây dựng nền văn học
cách mạng ở miền Nam từ những ngày đầu. Những tác phẩm của ông được bao thế hệ
bạn đọc nhắc mãi như “ Mồ anh hoa nở”, “Những đồng chí trung kiên”.
Nhưng nhắc đến thơ Thanh Hải, người ta thường
nghĩ đến bài thơ“Mùa xuân nho nhỏ”. Bài thơ được sáng tác khi tác giả
đang nằm trên giường bệnh, trước khi mất không lâu. Nhận xét về bài thơ này,
SGK Ngữ Văn 9 – Tập 2 – Trang 77 có viết: “ Bức tranh xuân của thiên nhiên đất nước được tạo nên từ các
chi tiết tiêu biểu, được vẽ bằng cả màu sắc lẫn âm thanh”. Chúng ta sẽ làm sáng tỏ rõ điều nhận định trên
qua việc phân tích khổ thơ thứ nhất của bài thơ:
“ Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long
lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng”
Mở đầu bài thơ, Thanh Hải đã vẽ nên một bức
tranh thiên nhiên mùa xuân tươi tắn đầy sức sống:
“ Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc”
Người xưa thường nói “ thi trung hữu hoạ”. Mỗi vần điệu trong bài thơ là một bức hoạ về
cuộc sống. Hình ảnh dòng sông xanh được đảo lên đầu bài thơ để làm tông màu chủ
đạo cho bức tranh tả cảnh. Từ “mọc” đặt ở đầu câu thơ vang lên như một điểm
nhấn, một sự phát hiện đầy cảm xúc của nhà thơ. Chỉ hai câu thơ thôi, Thanh Hải
đã vẽ nên một bức tranh mùa xuân với hình ảnh một dòng sông xanh uốn lượn quanh
co. Màu xanh của bức họa thiên nhiên là sự tổng hợp nhiều sắc xanh: xanh trong
của nước, màu xanh lơ của bầu trời nhuộm sắc xuân và cả màu xanh non của cây
cối hai bên bờ. Nhìn gam màu chủ đạo của bức tranh xuân, bất giác, chúng ta
liên tưởng đến bức họa cảnh ngày xuân của Nguyễn Du trong tác phẩm “Truyện
Kiều”:
“ Cỏ non xanh tận chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”
Đọc câu thơ, dường như có sự tương đồng giữa
các nhà thơ xưa và nay trong nghệ thuật miêu tả sắc xuân, trong đó gam màu xanh
luôn đóng vai trò chủ đạo trong bức tranh tả cảnh.
Nếu như trong hai câu thơ của “Truyện Kiều”,
Nguyễn Du miêu tả trên nền xanh là “cành lê trắng điểm một vài bông hoa” thì
trong thơ của Thanh Hải, tác giả chỉ “điểm” vào đó “một bông hoa tím biếc”. Chỉ
một thôi, đủ để làm hình ảnh bông hoa trở nên nổi bật. Cách phối màu thật hài
hòa với những nét chấm phá nhẹ nhàng mà sống động.
Tác giả không miêu tả cụ thể bông hoa, nhưng
với màu “tím biếc” ấy đủ gợi lên hình ảnh thân thuộc của cánh lục bình hay hoa
súng thường mọc ở giữa ao hồ sông nước của làng quê và ta từng gặp đâu đó trong
những vần thơ khác:
“ Con sông nhỏ tuổi thơ ta tắm
Vẫn còn đây nước chẳng đổi dòng
Hoa lục bình tím cả bờ sông…” ( Lê Anh Xụân)
Màu xanh của dòng sông vốn quen thuộc với dải
đất miềng Trung thơ mộng. Nhưng màu tím biếc thì không lẫn vào đâu được với sắc
màu đặc trưng của xứ Huế - quê hương của nhà thơ.
Chỉ có hai dòng thơ, Thanh Hải đã đưa vào đó
hình ảnh, màu sắc và đường nét của cảnh vật. Giờ đây, nhà thơ lại điểm xuyết
vào âm thanh tưng bừng rộn rã của con chim chiền chiện hót vang trời:
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời”
Âm thanh tiếng chim làm cho vẻ tĩnh tại của
bức tranh xuân trở nên sống động đến lạ lùng. Tiếng chim chiền chiện hót lúc
xuân về mở ra một khoảng không gian cao rộng khoáng đạt đầy ánh nắng. Không
phải ngẫu nhiên mà Huy Cận cũng chọn hình ảnh và tiếng hót con chim chiền chiện
làm chủ thể trong những vần thơ của mình:
“Con chim chiền chiện
Bay vút vút cao
Lòng đầy yêu mến
Khúc hát tự hào”
Và Tố Hữu, trong Bài ca xuân 1961, hình ảnh con chim chiền chiện cũng cất tiếng
hót vang trời:
“Ôi tiếng hót vui say con chim chiền chiện
Trên đồng lúa chiêm xuân chao mình bay liệng
Xuân ơi xuân vui tới mông mênh
Biển vui dâng sóng trắng đầu ghềnh”
Trước vẻ đẹp ấy, Thanh Hải ngất ngây sung
sướng không ngăn được dòng cảm xúc dâng trào. Những từ cảm thán “ Ơi”, “ Hót chi” vang lên là tiếng lòng nao nức say sưa của nhà
thơ khi lần đầu tiên phát hiện vẻ đẹp đơn sơ mà say đắm của cảnh vật quê hương.
“ Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng”
Cụm từ “ giọt long lanh” gợi lên những liên tưởng phong phú và đầy thi vị. Đó có thể là
giọt sương mai lấp lánh qua kẽ lá trong buổi sớm mùa xuân tươi đẹp, có thể là
giọt nắng rọi sáng bên thềm, có thể giọt mưa xuân trên xứ Huế mộng mơ…Theo mạch
liên tưởng của bài thơ “ giọt long lanh” còn là giọt âm thanh đổ hồi của con
chim chiền chiện. Sự chuyển đổi cảm giác từ âm thanh sang hình ảnh làm cho câu
thơ thêm đậm chất trữ tình…
Trước vẻ đẹp ấy, nhà thơ không kìm chế được
niềm vui, cảm giác say sưa đón nhận. “Tôi đưa tay tôi hứng” là một hình ảnh mang
tính tượng trưng, thể hiện thái độ yêu thương, trân trọng của nhà thơ trước vẻ
đẹp của đất trời.
Như vậy, chỉ bằng ba nét phác hoạ: dòng sông
xanh, bông hoa tím biếc, tiếng chim chiền chiện hót, Thanh Hải đã vẽ nên một
bức tranh xuân đẹp tươi đầy sức sống. Phải chăng đó là vẻ đẹp mặn mà của đất
nước vào xuân?
Những bài thơ hay viết về mùa xuân từ xưa đến
nay không ít. Nhưng miêu tả mùa xuân gắn liền với nhịp sống sôi động đang tiến
lên, đặc biệt là sự phát hiện độc đáo qua hình ảnh mùa xuân nho nhỏ ta chỉ có
thể bắt gặp được ở nhà thơ Thanh Hải. Càng xúc động hơn khi người đọc biết rằng
bài thơ ra đời trong lúc tác giả đang nằm trên giuờng bệnh trước khi mất chẳng
bao lâu.
Nguồn : Thầy đồ Nguyễn Long Giang
