Lắng tai nghe…
Khúc nhạc mùa xuân đang mời gọi
Dõi mắt nhìn…
Sắc xuân lung linh tràn ngập cả đất
trời.
Vâng! Xuân về đánh thức ngàn cây cỏ nội
đâm chồi nảy lộc. Xuân đến còn đánh thức nguồn cảm xúc vô tận của thi nhân. Lắng
lòng lại, ta nghe đâu đây sắc xuân, tình xuân đang hòa quyện trong vũ điệu giao
mùa, đang rạo rực trong tâm hồn Thanh Hải để “Mùa xuân nho nhỏ” ra đời.
Bài thơ với lời giản dị, tứ thơ sâu lắng nhưng ôm trọn tâm hồn đôn hậu, bình dị,
thiết tha yêu cuộc sống của nhà thơ.
Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” được
Thanh Hải viết vào tháng 11 năm 1980, ngay trên giường bệnh và chỉ ít lâu sau
tháng 12 năm 1980, nhà thơ mãi mãi ra đi. Ở giữa mùa đông giá rét của xứ Huế, đối
mặt với biên giới giữa sự sống và cái chết nhưng không làm trái tim nhà thơ nguội
lạnh. Ngược lại, tâm hồn thi nhân càng nảy nở, bừng sức sống để cảm nhận sâu sắc
về một mùa xuân nồng ấm tình người, khiến ngòi bút nở hoa để một “Mùa xuân
nho nhỏ” ấm áp tâm tình của thi nhân trước thiên nhiên, con người, cuộc sống.
Mùa xuân là mùa khởi đầu cho một năm
mới, là mùa muôn hoa đua nở đem đến hương sắc, vị ngọt của sức sống, tình yêu,
hạnh phúc. Trước vẻ đẹp diệu kỳ của mùa xuân, các thi nhân đều cảm nhận bằng
con mắt trìu mến, thân thương. Mùa xuân hiện ra với muôn vàn sắc màu rực rỡ:
“Cỏ xanh như khói bến xuân tươi
Lại có mưa xuân nước vỗ trời.” (Nguyễn
Trãi)
Vũ điệu của mùa xuân đã rót vào tâm hồn
Thanh Hải niềm cảm xúc dâng trào. Thật đơn sơ, lặng lẽ mà mùa xuân vẫn hiện về
tràn đầy sức sống trào dâng:
“Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc.”
Giản dị mà đầm ấm xiết bao! Thanh Hải
đã khéo chọn cho mình một bức tranh xuân với gam màu ấm áp, mà dịu dàng, trang
nhã. Một màu xanh của dòng Hương Giang mênh mông, êm đềm, một màu tím biếc của
bông hoa nhỏ bé. Sự sắp xếp hết sức cân đối hài hòa của bức tranh thơ, cái to lớn
bao la không lấn át cái nhỏ nhoi, bé bỏng. Màu xanh của dòng sông làm nền cho sắc
tím của hoa càng nổi bật. Chỉ vài nét phác thảo, Thanh Hải đã vẽ nên bức tranh
xuân thơ mộng hài hòa. Bằng biện pháp đảo ngữ “mọc giữa dòng sông xanh”,
tác giả đã tô đậm hình ảnh một bông hoa tím bé nhỏ mà tràn đầy sức sống mãnh liệt,
vươn lên sự sống trong điều kiện có phần khắc nghiệt để hòa cùng vạn vật giữa
vũ trụ bao la vô tận. Hình ảnh thơ thật nhẹ nhàng, thanh thoát, màu hoa tím biếc
nhè nhẹ xuôi dòng Hương Giang xanh thẳm thật thơ mộng lãng mạn, quyến rũ đến lạ
thường! Một màu tím thủy chung đặc trưng của con người xứ Huế mộng mơ, trầm tư,
cổ kính.
Trong không gian tĩnh lặng của mùa
xuân bị khuấy động bởi âm thanh ngân vang đầy trìu mến chất chứa niềm vui rộn
rã:
“Ơi! Con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời.”
Mùa xuân không chỉ với sắc màu hài
hòa mà bức tranh xuân ấy bỗng nhộn nhịp hẳn lên với tiếng chim hót vang trời
chào đón ngày mới. Không gian tươi vui ấy làm xao động đến tâm hồn nhạy cảm của
thi nhân. Thanh Hải đang lắng tai nghe tiếng chim chiền chiện cao vút trong
không trung. Tác giả đặt từ “Ơi” vào câu thơ như một lời thốt lên ngạc
nhiên thích thú, như một nốt nhạc ngân vang trong bản trường ca mùa xuân vô tận.
Tiếng chim hót như rót vào tâm hồn nhà thơ một niềm trìu cảm. Tâm hồn nhà thơ
đang tràn ngập niềm vui để ngôn từ thốt lên “hót chi mà” như một lời
trách yêu đầy thân thương. Tiếng chim chiền chiện hát vang lừng trong trẻo cao
vút như nốt thăng rộn rã của mùa xuân. Tiếng hát ấy cứ kéo dài, ngân nga rồi
lan tỏa hòa quyện vào bầu trời xuân kèm không gian bừng sáng, rộn ràng. Trong
dòng cảm xúc tuôn trào trước mùa xuân, Thanh Hải như cảm nhận được hơi thở nồng
ấm của mùa xuân, hương vị ngọt ngào của mùa xuân, sắc xuân tình xuân chan chứa:
“Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.”
Nhà thơ đón nhận mùa xuân bằng thị
giác, thính giác và cả xúc giác. Nhà thơ đưa tay hứng lấy từng giọt gì đang
long lanh rơi? Giọt sương chăng? Hay giọt nắng? Hay những giọt âm thanh của tiếng
chim? Mà đó chính là những giọt mùa xuân, giọt hạnh phúc của tình đời như đượm
thắm cả đất trời, hòa nguyện vào tâm hồn thi sĩ. Thanh Hải xòe bàn tay mình ra
để cảm nhận những hương vị ngọt ngào của mùa xuân bằng thái độ trân trọng, nâng
niu áp vào trái tim mình. Tác giả đã cụ thể hóa từng giọt mùa xuân như chan hòa
vào lòng đất mẹ để muôn hoa khoe sắc thắm để sức sống dâng trào, để tâm hồn con
người tràn ngập niềm vui.
Trong vũ điệu của mùa xuân, ta không
chỉ thấy được vẻ đẹp quyến rũ của mùa xuân thiên nhiên mà con người bắt gặp mùa
xuân trẻ trung, sôi nổi của con người Thanh Hải đưa ra hai hình ảnh cụ thể,
tiêu biểu của đất nước đó là người lính và người nông dân:
“Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ.”
Hình ảnh lộc non là biểu tượng cho sức
sống mới vươn lên. Lộc của lính là cành lá ngụy trang. Những cành lá ngụy trang
biến thành lộc đầu mùa được mang đến theo từng bước chân người lính. Lộc mà người
chiến sĩ mang đến cho chúng ta là xương máu mà các anh đổ xuống, là công sức bảo
vệ mùa xuân thanh bình của dân tộc, gieo niềm hạnh phúc đến mọi nhà. Người lính
biểu trưng cho những con người bảo vệ Tổ quốc và người nông dân là những con
người tiêu biểu trong công cuộc xây dựng đất nước. Bằng hình thức sóng đôi hài
hòa, âm hưởng câu thơ trở nên nhịp nhàng, cân đối. Từ bàn tay người nông dân “lộc
trải dài nương mạ”. Bàn tay của “người ra đồng” tô điểm cho mùa xuân
đất nước. Đôi bàn tay kì diệu của những người họa sĩ ấy đã vẽ nên những mảng
xanh của niềm tin, hi vọng lên đất nước. Cũng như người cầm súng, lộc của người
ra đồng mang đến cũng đáng trân trọng biết bao. Lộc mà người nông dân tặng là mồ
hôi, là bát cơm gạo, là cơm no áo ấm. Người cầm súng, người ra đồng là hình ảnh
rất tiêu biểu cho những con người đóng góp, cống hiến cả thân mình để làm nên
mùa xuân Tổ quốc.
Giai điệu rộn rã của mùa xuân, nhịp sống
con người chừng như hối hả hơn, xôn xao hơn:
“Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao.”
Tâm hồn con người hòa quyện vào thiên
nhiên, hòa quyện vào giai điệu mùa xuân. Điệp từ “tất cả” như nhấn mạnh
nhịp điệu cuộc sống, mùa xuân. Lời thơ thể hiện niềm hân hoan, rung động trong
tâm hồn tác giả. Các cặp từ láy “hối hả”, “xôn xao” vừa gợi cảm vừa
gợi hình, nhịp điệu khẩn trương, phấn khởi, rộn rịp, tưng bừng khơi gợi niềm
vui náo động trong lòng người.
Âm hưởng của mùa xuân tràn ngập cả
thiên nhiên, hòa vào tâm hồn con người những niềm rung động. Bất giác Thanh Hải
chạnh lòng nghĩ đến quê hương đất nước, âm hưởng câu thơ bỗng trầm buồn, sâu lắng:
“Đất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.”
Trong giai điệu trầm lắng suy tư, câu
thơ như đưa ta trở về với quá khứ bốn ngàn năm lịch sử. Trải dài suốt chiều dài
lịch sử dựng nước, giữ nước, Tổ quốc ta đã trải qua bao biến động, thăng trầm.
Ngày từ buổi đầu dựng nước, dựng nước đã đứng trước nguy cơ xâm lược của kẻ
thù. Câu chuyện mang màu sắc huyền sử về Thánh Gióng, cậu bé ba tuổi làng Phù Đổng
cất tiếng nói đầu tiên là tiếng nói yêu nước. Một ngàn năm nô lệ cho phong kiến
phương Bắc đầy đau thương, tủi nhục, những hình ảnh của những người phụ nữ kiên
trinh “chỉ muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở biển
Đông, lấy lại giang sơn, dựng nền độc lập, cởi ách nô lệ, chứ không chịu khom
lưng làm tì thiếp cho người”. Năm 938, với chiến thắng oanh liệt của
Ngô Quyền trên sông Bạch Đằng đã mở ra một kỉ nguyên mới của độc lập tự chủ. Những
vần thơ bỗng trầm lắng suy tư như gợi nhớ về một thời kỳ đau thương mà anh
dũng. Trong thời kỳ ấy sản sinh ra những người con trưởng thành từ đất mẹ đầy
gian nan, vất vả nhưng luôn giành chiến thắng:
“Đất nghèo nuôi những anh hùng
Chìm trong máu chảy lại vùng đứng
lên.” (Nguyễn Đình Thi)
Đã qua bao cuộc biến động của lịch sử,
đất nước, con người Việt Nam vẫn kiên cường anh dũng, hiên ngang vượt qua những
thử thách đầy cam go, quyết liệt. Từ “cứ” vang lên như một lời khẳng
khái hùng hồn, một niềm tin bất diệt của Thanh Hải về tương lai đất nước đẹp
lung linh, lấp lánh như những vì sao trên bầu trời Tổ quốc. Đó là cách so sánh
thật độc đáo và mới lạ, là sức liên tưởng vừa hiện thực vừa lãng mạn như khơi gợi
trong lòng người đọc một hình ảnh đẹp về tình yêu quê hương đất nước.
Trong cảm xúc về mùa xuân đang dâng
trào nhà thơ bỗng muốn hóa thân:
“Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến.”
Cái giai điệu nhè nhẹ, du dương, êm
ái, ngọt ngào của những thanh bằng liên tiếp, những luyến láy, điệp ngữ “ta
làm…, ta làm…, ta nhập” cứ xôn xao, réo rắt mãi trong lòng người đọc, chừng
như ta được bay bổng theo ước mơ của tác giả. Các động từ “làm”, “nhập”
thể hiện một sự hóa thân kì diệu. Cái “ta” bây giờ không còn riêng là
cái ta của tác giả mà nó đã hòa nhập, đồng điệu với cái ta của tất cả mọi người.
Các hình ảnh “con chim hót”, “một cành hoa”, “một nốt trầm xao
xuyến” mang ý nghĩa biểu lộ một lẽ sống, niềm tâm niệm của Thanh Hải đối với
Tổ quốc, Nhân dân. Nhà phê bình văn học Hoài Thanh – Hoài Chân đã từng nhận
xét: “Mỗi bài thơ hay là một cánh cửa mở cho tôi đi vào tâm hồn” (Thi
nhân Việt Nam). Vâng! Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải đã mở cửa
cho tất cả chúng ta cảm nhận một trái tim khiêm tốn bình dị, đôn hậu, chân
thành của nhà thơ. Không ước mơ cao xa, Thanh Hải chỉ nhỏ nhẹ xin làm một tiếng
chim hót góp tiếng ca tươi vui vào giai điệu rộn rã của mùa xuân, một cánh hoa
nhỏ bé giữa rừng hoa muôn ngàn sắc thắm của dân tộc. Thanh Hải đã khéo mượn vẻ
đẹp thanh khiết của thiên nhiên, cuộc đời để thể hiện niềm mong ước thiết tha
được sống có ích, đem lại hương sắc, niềm vui tô điểm cho mùa xuân đất nước.
Khát vọng sống là trọn đời hiến dâng của Thanh Hải cũng gặp được nét đồng điệu
trong tâm hồn các nhà thơ khác:
“Nếu là con chim, chiếc lá
Thì con chim phải hót, chiếc lá phải
xanh
Lẽ nào vay mà không có trả
Sống là đâu chỉ nhận riêng mình.” (Tố
Hữu)
Nhà thơ cũng có ước mơ nguyện sống là
phải cho, phải cống hiến. Đó là quan niệm sống đẹp đúng đắn. Say trong vũ khúc
mùa xuân, khúc nhạc lòng Thanh Hải cứ ngân lên như cây đàn muôn điệu. Đọc khổ
thơ ta mới cảm nhận được tình yêu thiên nhiên, cuộc sống và khát vọng cháy bỏng
cống hiến cho đời. Trong bản hòa ca trầm bổng của mùa xuân, Thanh Hải chỉ mong
được làm một và chỉ một “nốt trầm xao xuyến”. Một nốt trầm ấy lặng lẽ, đơn
sơ, nhỏ nhẹ nhưng lại không thể thiếu trong bản giao hưởng mùa xuân. Cái âm
thanh trầm lắng của nốt trầm trong bản hòa ca càng làm tăng thêm sức gợi cảm
trong giai điệu gọi mùa “Em ơi! Mùa xuân đến rồi đó!”. Cảm hứng ấy càng
thêm mãnh liệt khi ta ngâm khẽ những vần thơ “Mùa xuân nho nhỏ” của
Thanh Hải. Âm hưởng của nốt trầm ấy cứ mãi du dương để lại dư âm ngọt ngào
trong lòng người sau những nốt thăng cao vút, rộn rã của cuộc đời. Thật khiêm
nhường nhà thơ nguyện được hóa thân thành “nốt trầm xao xuyến” để nhập
vào khúc ca tiếng hát của cuộc đời một cách âm thầm, lặng lẽ, muốn đem tài
năng, sức lực nho nhỏ của mình để góp phần cho sự nghiệp xây dựng hòa bình, đổi
mới của đất nước.
Tất cả khát vọng như lắng lại trong
tâm hồn nhà thơ như một niềm cảm xúc:
“Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời.”
Mùa xuân là khái niệm trừu tượng chỉ
thời gian. Thanh Hải đã cụ thể hình ảnh “nho nhỏ” thể hiện một tâm hồn
bình dị, lặng lẽ cống hiến. Lặng lẽ thôi mà sao đẹp biết bao, dạt dào như sóng
triều dâng. Trong lời tự tình của tác giả làm chúng ta liên tưởng đến những con
người trong “Lặng lẽ SaPa” của Nguyễn Thành Long, người chiến sĩ của Lê
Anh Xuân trong “Dáng đứng Việt Nam”:
“Từ dáng đứng của anh giữa đường
băng Tân Sơn Nhất
Tổ quốc bay lên bát ngát mùa xuân.” (Lê Anh Xuân)
Lật tiếp những dòng thơ của Thanh Hải,
ta lại liên tưởng đến những chiến sĩ, những cô gái thanh niên xung phong đã miệt
mài, âm thầm cống hiến cả tuổi xuân phơi phới tươi đẹp cho Tổ quốc:
“Em đã lấy tình yêu Tổ quốc thắp
lên ngọn lửa
Đánh lạc hướng thù hứng lấy luồng bom.” (Lâm Thị Mỹ Dạ)
Trong hai cuộc kháng chiến vĩ đại bảo
vệ Tổ quốc, cống hiến luôn là khát vọng cháy bỏng ngày đêm thường trực trong
tâm hồn Thanh Hải. Trở về với dòng chảy lịch sử cách đây sáu trăm năm, Nguyễn
Trãi đã khẳng định tấm lòng trung hiếu sắt son với đất nước:
“Bui có một lòng trung lẫn hiếu
Mài chăng khuyết, nhuộm chăng đen.”
(Thuật hứng XXIV)
Thanh Hải ngay trên giường bệnh trong
điều kiện khắc nghiệt vẫn khẳng định khát vọng cống hiến trọn cả cuộc đời cho Tổ
quốc:
“Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.”
Điệp ngữ “dù là” thể hiện một
chân lý, một giá trị sống, cống hiến trọn đời mình. Câu thơ mang âm hưởng mạnh
mẽ, khẳng khái như lời nguyện cầu thành tâm nhất của Thanh Hải trước lúc ra đi.
Lời tâm nguyện ấy thật thủy chung, son sắt vững bền. Ngay trong tuổi xanh tràn
đầy sức sống hay khi đã về già, ngọn lửa nhiệt tình vẫn không bao giờ lịm tắt.
Thanh Hải chỉ xin làm một mùa xuân nho nhỏ trong hàng triệu mùa xuân nho nhỏ
khác để được suốt đời góp phần cho “Tổ quốc bay lên bát ngát mùa xuân”
(Lê Anh Xuân)
Khổ thơ cuối đã kết thúc bài thơ
trong âm điệu nhẹ nhàng êm ả như giọng hò xứ Huế:
“Mùa xuân ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền đất Huế.”
Vẫn trái tim dào dạt yêu quê hương,
Thanh Hải chọn khúc hát giữa mùa xuân. Giai điệu êm ái Nam ai, Nam bình, thiết
tha hiền hòa như con người Việt Nam. Dù ở trên mảnh đất “nước non nghìn dặm”
hay ở bất đâu cũng đẹp, cũng gắn liền với tình cảm con người:
“Khi ta ở chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn.” (Chế Lan Viên)
Thanh Hải với niềm tin yêu trìu mến
quê hương, nhà thơ hết sức khéo léo khi chọn dòng sông, sắc màu, âm thanh, điệu
hát đều gắn chặt với quê hương và dường như nhà thơ muốn ôm trọn tất cả hình ảnh
ấy trước khi về cõi vĩnh hằng. Bằng điệp ngữ “nước non ngàn dặm” kết hợp
gieo vần bằng “bình, mình, tình” đã tạo âm hưởng bài thơ nhẹ nhàng như
câu hò xứ Huế cứ ngân dài mãi ra rồi lắng đọng lại trong lòng chúng ta những cảm
xúc chân thành, ru hồn người đọc trên con đò xứ Huế êm ả trôi nhẹ trên sông
Hương rồi khép lại trong ân hưởng rộn ràng, xao động của “nhịp phách tiền”
đầy xao xuyến.
Trang sách đã khép lại nhưng dư âm của
nó vẫn còn đọng mãi như khơi gợi trong lòng chúng ta về một tình cảm cao đẹp của
con người. Chính tình yêu thiên nhiên, khát vọng dâng hiến của Thanh Hải làm
xao xuyến rung động biết bao trái tim người đọc. Bài thơ cứ nhẹ nhàng, thấm
thía tự nhiên đi vào lòng người như một bài học sâu sắc về lẽ sống đẹp, cách ứng
xử đầy nhân văn, tấm gương cao thượng trong sáng của Thanh Hải làm ta trân trọng,
khâm phục và tự ngẫm phải sống sao cho xứng đáng với Tổ quốc, Nhân dân.
Đào Thị Kim Ngân (Cựu học sinh THCS Hoàng Hoa Thám,
học sinh giỏi văn thành phố)
